Доц. д-р Ангел Џонев за Коридор 8 пред БГНЕС: Нашиот воз чека на границата од 1910 г.
Железничката линија Софија-Ќустендил-Скопје е елемент на бугарската надворешна политика и елемент на македонското прашање. Овaa линија е постара од третото издание на бугарската државност.
Од 1910 година нашиот воз чека на граница.
Откако стана независна земја од Македонија, има повеќе зборови.
Ова за БГНЕС го изјави историчарот доц. д-р Ангел Џонев, еден од најголемите познавачи на оваа тема.
Премиерите на Бугарија и на РСМ вчера го означија почетокот на изградбата на источниот дел на железничкиот Коридор 8, делница Куманово-Белјаковце-Крива Паланка. Бугарскиот премиер Г’л’б Донев изјави дека правецот Софија-Скопје-Тирана-Дурас треба да се дефинира како дел од европскиот коридор „Западен Балкан“.
Во 2022 година се навршуваат 150 години од почетокот на проектот за изградба на железничката линија Софија-Ќустендил-Скопје. Во средината на мај 1872 година, Отоманската држава се обврзала да ја изгради оваа рута. Неколку години се работи на проектот. По почетокот на Руско-турската војна од 1877-1878, работата околу изградбата на линијата биле прекинати. Извршени биле одредени градежни работи, но линијата останала недовршена.
Впрочем, со обновувањето на бугарската државност, сагата за самата Бугарија започнува со реализација на трасата до Скопје, потсетува историчарот д-р Џонев и прави кратка ретроспектива:
Уште од 1880 година меѓу првите чекори на младата држава, а потоа во 90-тите години на 19 век и првата деценија на 20 век, Бугарија се обидува да го реализира овоj проект. Прво, во 1893 година успешно стигнува до Перник, 1897 година до Радомир, а во 1909-1910 година до Ќустендил и Ѓуешево. Од 1910 година нашиот воз чека на граница.
Во исто време, дипломатијата направила обиди да ја убеди Отоманската империја да го продолжи делот од Ѓуешево до Куманово, во тоа време резултатот бил само неколку договори и ништо што можело да се реализира како градежна делница.
Освен Отоманската империја која е противник, противници биле и нашите западни соседи Србија и Грција, а од големите сили особено се спротивставува Австро-Унгарија. Реализацијата на врската со Скопје сите ја гледаат како неуспех на нивната политика и успех на Бугарија!
Кога на западната бугарска граница се појавува Југославија, таа поради со својата великосрпска политика, не дозволува никаков разговор за изградба на железничка линија или за врска помеѓу Ѓуешево и Куманово. Апсолутно ништо не се прави.
Така, по 1941 година, кога Бугарија по вторпат влезе во Вардарска Македонија и нешто повеќе од три години се обидуваше да го достигне она што не го достигнала во претходните децении, имено – веќе на почетокот на мај 1941 година, владата донела декрет за изградбата на пругата од Ѓуешево до Куманово. По 40-тина дена почнува вистинската градба од Куманово до Кратово, ова е првата делница. Следната – 1942 година, на 9 февруари започнала изградбата на преостанатиот дел – од Кратово до Гуешево, а можеме да кажеме дека имаме јубилеј. Имаме 150 години од Отоманската империја и 80 години од изградбата на делницата од Кратово преку Крива Паланка до Ѓуешево.
Овие активности од 1941 година завршиле во 1944 година со обновување на територијалното статус кво. Бугарија соодветно ја запира изградбата на делницата, бидејќи обемот е многу сериозен – околу 54 тунели, од кои повеќе од 30 се пробиени.
Како датум на завршување на градежните напори може да се прифати и 9 септември 1944 година.
Бугарија и Југославија тогаш прогласиле пријателство и сепак продолжиле со некои градежни активности, особено на сливниот тунел од бугарската страна.
Така до 1948 година, кога сите активности во правец биле прекинати и практично не било забележано значајно достигнување, со исклучок на изградбата на делницата од Куманово до Белјаковце – делница од 34 километри на територијата на тогашната Народна Република Македонија во средината на 1990-тите на 20 век. Ништо друго значајно не се случило до 1990 година, детално објаснува историчарот доц. д-р Ангел Џонев.
По 1990 година, можностите за извинувања стануваат сè помали.
Ако досега зборувавме за земји кои се позиционирани така што Македонија е провинција – и во Отоманската империја и во Југославија, тогаш по 1991-1992 година Македонија е веќе суверена држава, има своја територија и може да почне да ја гради оваа делница , но тука има и шпекулации и тоа е многу јасно изразено со популарните први лопати.
Првата лопата што ми е позната во периодот по објавувањето на независноста на соседна Македонија е од октомври 1994 година, кога амбициозната влада на Бранко Црвенковски изјави дека пругата ќе биде изградена за една година, а неколку дена пред парламентарните избори ја направи првата лопата. Тоа беше злоупотреба за политички цели. Навистина, малку подоцна почна да се гради, но не за една година, туку за околу една деценија се работеше на делницата од Бељаковце до Крива Паланка. Во средината на првата деценија на 21 век, овие активности престанаа и проектот беше замрзнат.
Всушност, од Бељаковце до Крива Паланка сè уште може да се видат мостови, знаци и маршрути – започнати и изградени до одредена степен.
Потоа имаше уште први лопати.
Во средината на втората деценија на 21 век започна реконструкцијата на делницата од Куманово до Белјаковце – делницата изградена во 50-тите години на минатиот век. Го презеде германска компанија, која работеше одредено време, но остана само градилиштето. Затоа сега очекуваме оваа делница да ја заврши австриската компанија „Штрабаг“, а следната делница турската компанија „Ѓулермак“.
Но, сè уште гледаме делови од градба, а не целата локација, линијата што недостасува од Куманово до Ѓуешево. Последната, најтешка делница од Крива Паланка до Гуешево се уште е во фаза на проектирање.
Мислам дека нема бугарска влада што не се обврзала, што не издала декларација – од 90-тите е потпишан билатерален договор од владата на Иван Костов со Љубчо Георгиевски за таканаречениот Коридор број 8. Македонија тогаш се обврза да го изгради својот дел што недостасува. Но, овде веќе зборуваме за нешто друго, договорот дозволува изградбата на македонската делница да ја изведат бугарски претприемачи, ако тоа го сака Бугарија. Но, резултатот е видлив – над 30 години од постоењето на независна Македонија има повеќе зборови, повеќе меморандуми.Најновиот објавен датум за откривање на линијата е 2030 година.