130 години од четничката акција во Македонија и Одринско

Пишува: Василен Васевски

  Крајот на месец јуни е време кое во долгата и драматична бугарска историја се поврзува со Четничката акција во Македонија и Одринско, одржана во 1895 година. Тоа е првиот обид на создадениот во март истата година Врховен Македонско-Одрински Комитет (ВМОК) за ослободување на поробените Бугари од другата страна на Рила, Осогово и Странџа, кои со Берлинскиот договор биле откинати од територијата на нашата татковина. Целта на акцијата била да се охрабри локалното население и да се провери неговата подготвеност за идно востание, како и да се стави пред вниманието на Големите сили нерешеното прашање за нашето национално обединување.

    Четниците собрани од ВМОК броеле околу 400 луѓе, од кои 40 биле офицери. Според Окружно бр. 4 на ВМОК, вкупната бројност на борбените сили била 1400 луѓе. За спроведување на акцијата биле формирани 4 одреди и 8 помали чети. Првиот одред – Струмичката дружина – броел 160 луѓе и бил предводен од поручниците Петар Поп Начев и Васил Мутафов. Вториот одред – Пирин Планина – броел 148 луѓе, со водачи Тодор Матров и Антон Бозуков. Третиот одред броел 200 луѓе и го предводеле Стојо Костов, Тома Давидов и Георги Иванов (Марко Лерински). Четвртиот одред (65 луѓе) бил составен од четите на Кољо Ризов, Кочо Муструка и Борис Сарафов. Чета од 47 луѓе била испратена да дејствува во Странџанско, предводена од офицерите Гаруфалов и Луков. Помали чети од 20 до 40 луѓе, без офицери, биле формирани да дејствуваат пред главните одреди.

    Во почетокот на јуни 1895 година, четите се собираат во ќустендилско. Учесниците доаѓаат од сите географски области на Бугарија, а при формирањето на одредите како образец се користи моделот на пешадиската чета од бугарската армија. Четничките дејствија требало да се одвиваат по однапред изготвен борбен план, кој вклучувал уништување на артилериското одделение во град Струмица, како и привремено заземање на Мелник и Доспат. Четите и одредите ја преминуваат границата и водат борби од крајот на јуни до август 1895 година.

    Струмичката дружина го започнува својот пат од Царево Село (град Делчево), но поради засилување на гарнизонот во Струмица го менува планот за напад на градот. Во борбите кај Сухо Лаки, Габрово и Сушица загинуваат многу четници, како и двајцата команданти – поручниците Поп Начев и Мутафов.

    Одредот Пирин Планина не успева да ја поддржи Струмичката дружина, но води успешни борби со Турците кај селата Еникјој, Белица и Градешница.

    Најголем успех постигнува одредот на Борис Сарафов, кој со вешта маневра успева да го заземе град Мелник на 12 јули. Освоени се кајмакамството и телеграфско-поштенската станица, противникот дава 40 загинати. Сарафов го собира локалното население и ги објаснува целите на Четничката акција.

    Најголемата востаничка сила, таа на Тома Давидов, го опколува и го запалува Доспат на 28 јуни. Потоа води успешни борби кај Барутин и Т’мр’ш, пред повторно да се повлече во Бугарија.

    Испратената во Одринско чета дејствува во реонот на с. Заберново, но се ограничува само на извидување поради засилувањето на непријателските сили.

    Четничките дејствија во 1895 година завршуваат кон крајот на летото. Претседателот на ВМОК, Трајко Китанчев, тешко го доживува нивниот неуспех и добива срцев удар, од кој умира. Акцијата предизвикува вознемиреност кај Големите сили, кои сè уште не се подготвени за решавање на бугарското национално прашање. Јавноста кај нас и сите политички партии сочувствуваат и ја поддржуваат акцијата на ВМОК. Заедно со Кресненско-Разложкото востание, таа е меѓу првите страници на подоцнежните епски борби за ослободување на Македонија и Одринско и неопходна увертира кон епопејата на Илинден и Преображение.

Да се потсетиме на оние, кои пред 130 години извикаа:
„Другари, дојдете да умреме!“