До кога бугарски професори, ќе пропагандираат македонистички тези?
Пишува: Методи Иванов (напис објавен во Fakti.bg )
Во својот неодамнешен јавен настап во салата „Алма Матер“, организиран од Културниот центар при Софискиот Универзитет, доцентот Александар Ќосев (кој раководи со самиот центар) пред студентите презентираше неколку фрапантни македонистички тези. Најсмешната од нив беше таа дека т.н „македонски“ јазик е литературен, а бугарскиот вештачки.
Во продолжение тој ги коментираше различните гледишта што ги класифицира за прашањето за јазикот на нашата соседна земја на следниов начин:
- според првиот од нив, кој е официјален став на бугарската наука, службениот јазик на РСМ е секундарна повторно кодифицирана литературна норма на бугарскиот јазик. Ќосев ја негира оваа формулација, која, според него, се потпирала на некаква „хипотетичка лингвистичка историја“.
- според вториот, на кој инсистира македонската страна, јазикот се одредува и преку потеклото, но само на поединецот, преку научениот од самиот него мајчин јазик. И кога тој поединец ќе созреел и некој ќе му каже дека неговиот мајчин јазик всушност не е јазик, следеле шеги. И дека никој не можел да им го „одземе чувството на македонските првоотделенци дека тие го зборуваат својот мајчин јазик“.
- третото гледиште Ќосев го нарекува, гледиште „на модерната наука“ и додава дека тој самиот го исповеда. Според него, како контрааргумент на бугарското мислење, дека т.н „македонски јазик“ е вештачка конструкција, може да се одговори дека и бугарскиот јазик бил вештачка конструкција, создадена во 19 век, со цел нашиот јазик да има политички, а не јазичен идентитет.
- четвртото гледиште било, гледиштето на славистите „ширум светот“. За нив нема дилема дека постои „македонски“ јазик со неговата фонетика, морфологија, литература, го проучувале и не ја разбирале нашата аргументација.
Ќосев објаснува дека за него „македонскиот“ бил посебен литературен јазик, а не дијалект и се обидува да ја објасни разликата меѓу двата концепта.
Ќосев го негира фактот дека историјата на т.н „македонски“ јазик започнува со резолуцијата на Коминтерната, подготвена и усвоена со учество на неговиот чичко Дино Ќосев. Според него, процесот „започнал многу порано, кога источните и западните дијалекти на бугарските говори во овие земји почнале да се разминуваат и да имаат различни културни судбини“, а исто така „македонскиот јазик поради една или друга причина се осамостоил и имал самостојна судбина. ‘.
Конечно, Ќосев се обидува да ја манипулира својата публика со инсинуирање (без да го објасни контекстот или да даде точен цитат) македонската поддршка за ставот на Петко Славејков за прашањето на македонските дијалекти, претставен на страниците на неговиот весник „Македонија“.
Ајде да видиме зошто аргументите на доцентот се неодржливи.
Да почнеме со манипулацијата искажана и од други членови на новосоздадениот „Клуб за бугарско-македонско пријателство“ (во јавноста познат како „Кружок на софиските македонисти – КСМ“, основан од Стефан Дечев, Ивајло Дичев, Александар Ќосев итн.) , а имено дека „македонскиот јазик одамна не е дијалект и не му треба дозвола за постоење“. Меѓу членовите на КСМ нема познати лингвисти, што делумно го објаснува нивното непознавање на разликата меѓу дијалект и литературен јазик. Она што е важно во овој случај е дека официјални претставници на бугарската наука или држава никогаш не тврделе дека т.н. „македонски“ јазик е дијалект на бугарскиот. Тоа не е запишано во ниту едни меѓудржавни документи, договори или услови на нашата земја, а причината е многу едноставна – вака изнесеното мислење е бесмислица од научна гледна точка. Сепак истото, служи добро за поттикнување говор на омраза и за хушкањето на одредени екстремни кругови во РСМ против Бугарите и Бугарија. Од истиот калибар е и популарната парола „Македонија е бугарска/ Македонија е Бугарија“, со која на истото целат и русофилите кај нас. Но, тврдењата дека го негираме постоењето на Македонците, нивната земја, нивното право да го нарекуваат својот јазик и себеси како што сакаат, одамна се разоткриени како целосно лажни манипулации.
Вистината е дека книжевната норма донесена во РСМ не е дијалект, туку службен литературен јазик и ниеден нормален човек не го оспорува овој факт. Веќе во 1999 г Бугарија ја призна писмената норма во Скопје со формулацијата „македонски јазик според уставот на Северна Македонија“, а во 2019 г. нашето мислење за него БАН го формулира како „писмено-регионална норма на бугарскиот јазик“. Тоа е нормално, бидејќи бугарскиот јазик е плурицентричен – постојат неколку различни литературни норми кои се користеле во минатото и денес. И спорот не е дали постои оваа неодамна составена македонска норма, ниту како точно ќе ја нарекуваат нејзините носители – македонските граѓани, туку каква е природата на оваа норма од јазичен и историски аспект? Одговорот на ова прашање е категоричен и недвосмислен – таа е бугарска! Ова е мислењето на сите поборници за развој на западнобугарските говори во литературна норма од Преродбата до 1945 година, како и оние кои ја продолжиле борбата против титовиот македонизам од македонската емиграција во годините потоа.
Прашањето за генезата, историјата, неуспешните српски обиди за наметнување во 19 век и последователното успешно југословенско наметнување по 1945 година, отпорот кон него, бројните фалсификати на историските и јазичните споменици од страна на Македонците, репресијата на неистомислениците и голем број лингвистички факти се детално објавени во 2021 година од меѓународен тим на автори во т.нар. „Бела книга за јазичниот спор меѓу Бугарија и Република Северна Македонија“, затоа нема да се задржуваме овде на обилните факти презентирани во неа.
За информација на Ќосев, кој очигледно нема лингвистичка обука, бугарскиот јазик не бил вештачки создаден. Вештачки е создаден јазикот „есперанто“, како и т.н „македонски јазик“. Спротивно на тоа, бугарскиот јазик еволуирал со векови, повеќе од 1.000 години, и претрпел неколку различни ревизии и периоди на развој во овој огромен временски период. Во ерата на Преродбата, децениите пред и по нашето ослободување од турското ропство, јазикот ја добил својата книжевна форма и норма, како резултат на работата на многу бугарски писатели, поети, писатели, новинари и научници од сите краишта на бугарското етничко земјиште на Балканот. Современиот бугарски литературен јазик се формирал благодарение на заложбите на оние патриоти, кои околу сто години работеле на неговото структуирање и регулирање. Сите тие како основа го користеле среднобугарскиот говор, чие осовременување започнало постепено во 16-19 век врз основа на постоечките бугарски дијалекти. Нашите преродбеници нашироко дискутирале за различните гледишта во однос на природата на литературниот јазик во развој, дебатирајќи за улогата и значењето на различните бугарски говори – источни и западни.
За време на Третата бугарска држава биле извршени неколку дополнителни реформи и обиди за реформи, од кои повеќето биле изразени само со промена на употребата на 2-3 букви, а последната била извршена од комунистичката власт веднаш по 9 септември 1944 година. Една од главните цели на оваа последна реформа, која беше спроведена во синхронизација со лингвистичкиот инженеринг нарачан од Тито во НР Македонија, беше да се оддалечи литературниот бугарски јазик од западнобугарските дијалекти за да се остави простор за кодифицираниот т.н „македонски јазик“. Последниот беше вештачки создаден со директива на Коминтерната, усвоена и спроведена во пракса од страна на Титовите власти во Југославија. Како негов датум на раѓање се смета периодот на работа на трите јазични комисии кои расправале за неговото создавање и ја усвоиле новата азбука што треба да се користи, за овој јазик да има своја литературна норма. За време на дискусиите, југословенските комунисти со тага известуваат за тешката задача што, за жал, не можат да чекаат новиот јазик да се развие и да го добие својот облик по нормалниот еволутивен пат, бидејќи немаат време да чекаат со децении разни писатели и поети да го создаваат. Сè било решено со цврста политичка волја и запишано во молскавична временска рамка – била усвоена конечната верзија на новата азбука (од третиот обид на комисија во чиј состав веќе доминирале етничките Срби), биле усвоени упатства за развој на новиот јазик (максимално растојание од бугарскиот), брзо се пишувале нови учебници. Колку овој политички чин всушност „се разликува од вообичаеното“ покажува и комичниот факт што во објавената одлука на АСНОМ новонајавената азбука е напишана на бугарска машина за пишување со рачно додавање на буквите што недостасуваат, така и љубопитното доцнење на практично воведување на јазикот од неколку месеци – толку време им требало на потенцијалните наставници на новиот јазик да го научат пред да почнат да го предаваат! Во исто време почнале и репресиите – сите достапни книги, учебници и натписи на бугарски јазик биле уништени, било забрането да се користи бугарскиот јазик, а оние кои не се согласувале биле прогонувани. Токму поради сите овие причини денес можеме да тврдиме дека т.н „македонски јазик“ е вештачки создаден.
Ќосев зборува против историскиот поглед на развојот на јазиците, но кога самиот се обидува да ја објасни генезата на појавата на т.н. „македонски јазик“ со раздвојувањето на западните и источните бугарски говори, што започнало на крајот на 19 век, тој де факто го препознава историскиот факт за појавата на денешната официјална книжевна норма во РСМ од западните бугарски говори, т.е. за неговото потекло од бугарскиот јазик. Тој директно вели дека луѓето од овие земји зборувале бугарски! Но, тоа е спротивно на официјалното толкување на македонизмот, според кое двата јазика немаат ништо заедничко (и никогаш немале!), бидејќи според нив т.н. „македонски јазик“ потекнува од раниот среден век, од времето на светите браќа Кирил и Методиј, а самостојно се развивал низ вековите до денес, без разлика на бугарскиот јазик, кој му е „туѓ“. Покрај ова, сепак, Македонците се збунуваат кога треба да ги оправдаат своите фантазии за „временскиот континуитет“, обидувајќи се да наметнат таков континуитет за сметка на бугарскиот јазик, а во истото време ја негираат потребата од компаративно проучување на неговата историја и потекло и ги прогласуваат тие обиди за ретроградни националистички тенденции. Самиот Ќошев зборува за „хипотетичка лингвистичка историја“ за да го игнорира целиот корпус на претходни истражувања на сите научници од дисциплините на бугаристиката, кирилицата и дел од славистиката. Ова е манипулација со цел пренасочување на вниманието, бидејќи секој јазик, како и секој народ, има своја историја. Игнорирањето е еквивалентно на отсекување на коренот на дрвото, а дрво без корен не може да живее. Знаејќи го ова, Македонците од една страна велат „не гледај што се случувало во минатото, важна е само денешната реалност“, а во исто време инсистираат дека „македонскиот“ е вкоренет во кирилометодискиот јазик, кој бил продолжување на јазикот на преродбениците, до кодификацијата во 1945 година!
Бегството од темата историја поради недостаток на аргументи е обид да се омаловажи нејзината важност, бидејќи е добро позната максима дека оној кој го контролира минатото ја контролира иднината. Кражбите и фалсификациите на нашата историја, која во никој случај не е „хипотетична“, се напад врз нашиот национален идентитет, врз идеалите на нашите предци и врз современата бугарска историја, јазик и култура. Тие се и сериозен предуслов за иредентистички претензии од страна на Скопје, кои се уште не се конечно суспендирани и покрај потпишаниот Договор за пријателство и добрососедство од 2017 година. Дополнително, во учебниците се присутни историски фалсификати, а преку нив трета генерација македонски граѓани се воспитуваат во омраза кон Бугарија и Бугарите. Тие се и во основата на државната доктрина на македонизмот, која е идеолошка основа за дискриминација на граѓаните со бугарски идентитет.
Ќосев се меша и во темата за мајчиниот јазик, која мнозинството негови корисници во РСМ го нарекува „македонски“, обидувајќи се да го искористи за да го оправда постоењето на посебен „македонски јазик“. Но, овој наивен обид се соочува со неколку значајни проблеми:
- Граѓаните на РСМ не ја учат од своите мајки литературната норма вештачки создадена од титовистите, ниту ја користат во секојдневниот живот. За огромното мнозинство од нив, таа продолжува да биде туѓа, тешка, вештачка и комплицирана. Луѓето зборуваат на своите дијалекти. Повеќето од нив не ги користат големиот број србизми со кои насилно е заситена официјалната норма, со исклучок на скопскиот сленг, кој е претерано србизиран дури и во споредба со литературниот јазик.
- и покрај насилно наметнатите нови лексеми за да се оддалечи од литературниот бугарски јазик, постарата генерација сè уште го памети јазикот на своите родители. Кога разговараат со нив, тие често сфаќаат дека даден збор од литературен бугарски бил користен од нивните предци, иако тој денес веќе официјално не се користи, а тие го знаат тоа. Во некои од дијалектите сè уште се употребуваат токму слични дублети, кои инаку се исфрлени од литературната норма.
- мајчин јазик на луѓето во Струмица и Петрич е практично ист македонски дијалект на кој јазик зборуваат овие луѓе? Дали нашите сограѓани во Пиринска Македонија зборуваат странски јазик кој е посебен и нема врска со бугарскиот? Тогаш како се разбираме со нив?
- кои се дијалектите што ги зборуваат Бугарите во Албанија и во Егејска Македонија?
- зошто не обрнуваме внимание на чувствата и мислењата на македонските Бугари? Зошто не размислуваме како тие го доживуваат јазикот што го зборуваат? На последниот попис во 2021 година, многу граѓани на РСМ се изјаснија дека нивниот мајчин јазик е бугарскиот. Се разбира, во најголем број случаи станува збор за локални дијалекти, но истите овие дијалекти во Скопје се смета дека припаѓаат на „македонскиот јазик“. Зарем овој македонски пристап не е насилство врз нив, според кое тие се принудени да го нарекуваат својот јазик на поинаков начин што е исто така туѓо за дефиницијата на нивните татковци, мајки и дедовци, од кои го научиле истиот јазик?
- познат факт е дека германските дијалекти, кои се мајчин јазик на илјадници Европејци во Швајцарија, Италија и Австрија, во светот се признати како дел од германскиот јазик, а не како посебни јазици. Како што има „американски англиски“, „новозеландски англиски“, „белгиски француски“, „канадски француски“, „австриски германски“ и други територијални сорти на многу јазици, така треба да се усвои името „македонски бугарски“ за јазикот, што е прифатен како литературна норма во РСМ, бидејќи од јазичен аспект е варијанта на бугарскиот. Ова не е ниту лошо, ниту на кој било начин му штети на идентитетот на македонските граѓани, бидејќи не постои рационална премиса некој да биде навреден од научните факти.
Од инсинуациите на Ќосев за Петко Славејков и неговиот весник „Македонија“ не станува јасно дали доцентот всушност е запознаен со делото на нашиот значаен преродбеник или едноставно ја повторува македонската позиција. На овој обид за манипулација ќе одговориме цитирајќи го нашиот еминентен писател, кој не само што не го разбира тврдењето дека постоел посебен „македонски“ јазик, туку отворено го исмева овој став и жестоко го критикува во својата статија:
„Из най-напред зехме думите на тези млади патриоти като за шега. Прочее и на това не могат да се опрат македонистите, без да ся покажат смешни и плитки. Таквизи основания могат да дават само глупавите деца, които не знаят еще що ще каже историческо свидетелство. Въобще мненията на македонистите нямат ни зрелост, ни еднаквост. Един говори още едно, друг говори друго, което му ся види по-добро. Каквото всичките българе, македонските наши братия са дотолкози прости и слаби, щото разделението не може да не разбърка умовете и да породи противници. Заняти във вътрешните разправи какви са и какви не са, нашите българе в Македония не ще могат да ся запазят от външните посегнувания и от неприятелските притезания на гърци откъм юг и на сърби — откъм север. От всичките наречия трябаше да изберем едно средне, което да бъде понятно по всичките области, и на него да учим децата си. Това ще бъде и право, и разумно, и полезно, защото ще опази единството на наший народ. Ние пишем на нашето наречие, защото него знаем, а не от незачитане на македонското. Когато се усили между нас изучението на езика и се познае нуждата за общ книжовен език, ние с най-голямо благодарение ще пишем на македонско наречие, ако се види това за добро и полезно, или ще заемем от него онова което е необходимо за допълнение“.
Од своја страна, самите македонски Бугари од Кукуш напишале лут одговор на написот на Славејков, револтирани од неговите тврдења за присуството на македонистички идеи во Македонија, велејќи го во своето писмо следното:
„нъ како българе, населящи един град от Македония, и како членове на българската голема фамилия, за длъжност своя считаме неот¬ложна да извадиме истината на яве, и да докажеме, колко що ние знаеме, че страховете на г-на Славейкова са съвсем праздни. Ние до днес не сме могли да узнаеме никого от нашите съукоряеми македонски българи, които да мисли толко глупаво щото да ся раздели народът на послаби парчи“ а също и това „понеже речта е за ма¬кедонските бъл. то и въпросът е македонски въпрос, е въпрос не за разделе¬ние от българската маса, какщо сънува р-рът на в. „Македония“ ами за съе-динение с нея. Ето ти го прочее същинскийт „македонски въпрос“ за когото непрестанно ся молиме на ч. ц. правителство да го реши и за нас окончател¬но, да ни съедини духовно с другите ни братя.“
Овде е соодветно да се забележи дека пред да заврши долгиот процес на создавање на денешниот литературен бугарски јазик кон крајот на 19 век, регионалните разлики биле големи. Жинзифов, Перличев, Шапкарев и Хаџиконстантинов зборувале и пишувале на јазик многу поинаков од оној на Дринов, Славејков и Геров, но никој од овие наши писатели не изјавил дека не ги разбира другите затоа што користеле друг јазик! Напротив, тие биле свесни за проблемите поврзани со разликите меѓу источните и западните јазици и се обиделе да ги надминат. Шапкарев и Хаџиконстантинов намерно користеле многу зборови од источните дијалекти и заедно со Партениј Зографски му предложиле на Дринов да се создаде мешана норма на источните и западните говори, но Дринов за жал ја отфрла таа идеја.
И покрај сите напори на македонистите да го оградат од бугарскиот, т.н „македонски јазик“ денес, тој си останува само уште една литературна норма на бугарскиот јазик. Ова е официјалното мислење на бугарските (и повеќето странски) лингвисти. Од лингвистичка гледна точка, каде што се разгледуваат граматичките и лексичките карактеристики на двете норми, јазиците се исти. Да, воведени се многу српски и странски сленгови, оживеани се архаизми, сменети завршетоци и форми, но тоа е факт. Но, и покрај тоа, во неговиот главен дел, вокабуларот е идентичен, а тоа убаво го забележал познатиот славист проф. Џејмс Ф. Кларк, кој го дефинира објавениот дури во 1968 година. во Скопје „македонско-бугарски“ речник како „бугарско-бугарски“, поради очигледното совпаѓање на поголемиот дел од содржината во двете колони на речникот. Главниот белег на даден јазик не е толку вокабуларот (на кој може вештачки за кратко време да влијаат многу странски зборови), туку граматиката. Во врска со тоа, нема разлика во говорот, уште повеќе – граматиката е главната разлика меѓу бугарските и македонските норми од една страна и сите други словенски јазици. Тоа е клучот за разбирање на единството на јазикот, ако се разбира, некој е отворен за објективни научни факти.
Главниот проблем во јазичниот спор не е вкоренет во името на литературниот стандард што го користи Скопје, туку во македонската позиција дека т.н. „Македонскиот јазик“ има временски и просторен континуитет. За неупатените тоа значи дека во Пиринска и Егејска Македонија, како и во Албанија се зборуваат и локални варијанти на српскомунистичката скопска норма, создадена во 1945 година. Како и тоа што „македонскиот“ постои илјада години, што е директна кражба на историскиот развој на бугарскиот јазик и сите негови дела напишани на бугарски јазик од луѓе родени во географскиот регион на Македонија, а во суштина е и директен напад врз бугарското културно и историско наследство и врз територијалниот интегритет на нашата земја. Сепак, оваа теза е лага бидејќи не одговара на научните факти од историјата и лингвистиката. И покрај овој факт, РСМ продолжува да инсистира на наше експлицитно признавање на нивниот јазик како посебен од бугарскиот. Ова ја надминува техничката страна на проблемот, бидејќи зад таквото барање се кријат иредентистички тврдења и директни претензии кон бугарското културно и историско наследство, не само во рамките на Бугарија, туку и на територијата на целото бугарско етничко земјиште на Балканот. Податоците од историјата на јазикот категорично покажуваат дека на овие места немало друго компактно население освен бугарското, ниту се зборувал јазик различен од бугарскиот.
Бугарија не може да дозволи да биде меѓународно прифатена изјавата дека јазикот што го користи населението на Пиринска и Егејска Македонија, Албанија, од иселениците и бегалците од регионот на Македонија, како и од поединци во минатото на овој регион пред 1945 година е ист како оној што бил кодифициран дури во 1945 г. т.н „македонски јазик“ затоа што тоа не е точно. Во наведените области и заедници, тие што го зборувале јазикот секогаш го нарекувале бугарски, а не нешто друго.
И бранејќи ја оваа македонистичка теза, во што всушност сака да не убеди Ќосев – дека денес, 2022 г. мораме повторно да увеземе наставници, книги и учебници од Северна Македонија за да можат луѓето од Пиринско да учат „македонски јазик“ како во 1946 година? Затоа што тоа е природна последица од препознавањето на македонските фантазии за „историски и просторен континуитет“ на т.н. „македонски јазик“, кои ги пропагираат највисоките претставници на „модерната наука“ во РСМ, предводени од МАНУ. Тоа го поддржуваат и дел од тамошните политичари, кои исто така постојано зборуваат за правата на „Македонците“ во Бугарија и ветуваат дека ќе го осудат Договорот од 2017 година кога ќе дојдат на власт.
И стигнуваме до местото каде што се крие заjaкот. Во десетици цивилизирани, демократски земји, луѓето не се двоумат да кажат дека зборуваат јазик што припаѓа на друга нација. Во пракса, денес не постои објективна пречка Македонците да признаат дека тоа што го зборуваат доаѓа од бугарскиот јазик (без да посегнуваат по личности, книги и сл. од бугарската историја!), и дека истото намерно отсечено со политичка одлука и раздвоено од литературниот бугарски, како и дека моментално, и покрај рекодификацијата, со него има минимални разлики. И дури тогаш, ако сакаат, нека го прогласат за нов, посебен јазик, да работат на неговиот развој и препознавање, применувајќи ги нивните аргументи. Но тие, немаат ниту желба ниту храброст да ги признаат фактите, бидејќи е исклучително тешко и болно да се скршат оковите. А проблемот не е вистината – сите добро знаеме дека тоа е нормалниот начин пред секој јазик и народ, кој тежнее да го разбираме и прифаќаме, се додека не е проследен со фалсификати. Проблемот е морален и вкоренет во фактот дека создавањето на јазикот не било еволутивно, туку преку лаги и насилство. И ако тоа јавно се признае, обичните македонски граѓани ќе имаат целосно право да се лутат, да се чувствуваат измамени и да сакаат да ги повикаат на одговорност оние кои ги лажеле низ годините. И токму од тоа се плашат македонистите – да не ја изгубат харизмата на верни водачи на својот народ, од која произлегува и политичкото право да управуваат со нив. А можните ризици за иднината на идентитетот изграден врз неморални основи, и нивното размислување врз јавната и индивидуалната суштина на Македонците, ќе тежат и на совеста на фалсификаторите, доколку воопшто ја имаат.
Како за крај ќе ви претставиме британска мапа. Таа била направена во 1942 година од „Постојаната комисија за географски имиња“ за официјална британска употреба. Ги прикажува јазиците што се зборувале во Грција и соседните земји во времето на Втората светска војна. Јасно се гледа дека во географскиот регион Македонија северно од Солун се зборува бугарски, а во западните делови на Македонија албански. Никаде не се забележува присуството на „македонски“ јазик.
