Џез и класика со Џорџ Гершвин и Оперскиот оркестар од Стара Загора

Концерт на 31 јануари под диригентската палка на маестро Ивајло Кринчев, гостин солист Константин Костов

Џез и класика со Џорџ Гершвин и Оперскиот оркестар од Стара Загора

На 31 јануари во 19:00 часот, Симфонискиот оркестар на Државната опера – Стара Загора, под диригентската палка на маестро Ивајло Кринчев, ќе го претстави првиот за јубилејната 2025 година возбудлив концерт со избрани дела на иконата за џез-класика Џорџ Гершвин. Ќе бидат изведени „Кубанска увертира“ и „Расоди во сино“, како и симфониската слика „Порги и Бес“. Специјален гостин солист е познатиот џез пијанист Константин Костов, а концерт мајстор Ана Иванова.

Џорџ Гершвин, кој создаде нов музички јазик за Америка во XX век

Без разлика дали станува збор за песни за Бродвеј или дела под влијание на џезот за концертната сала, Џорџ Гершвин се смета за еден од најголемите мелодисти на ХХ век.

За разлика од неговите колеги класични композитори, чија музика имаше јасна разлика помеѓу џез елементи и класични оркестрации, Џорџ Гершвин беспрекорно ги спои двата стила со примена на различни техники произлезени од џезот. Шостакович и Стравински црпеле инспирација од класичниот период за да го создадат неокласичното движење, а Шенберг го создал методот од 12 тонови за организирање музика две години порано. Гершвин ја зазема средината, црпејќи инспирација од популарната музика на тоа време.

„Толку многу се зборуваше за ограничувањата на џезот, да не зборуваме за очигледното недоразбирање на неговата функција. Рекоа дека џезот треба да биде со строго дефинирано темпо. Морав да се придржувам до танцовите ритми. Решив, ако е можно, да ја убијам оваа заблуда со еден силен удар. Инспириран од оваа цел, се зафатив со компонирање со извонредна брзина. Немав поставен план на ум – немав структура во која би се вклопила мојата музика. Како што можете да видите, рапсодијата започна како цел, а не како план. Се обидов да добијам смисла на составот како целина. Го слушнав како еден вид музички калеидоскоп на Америка – нашиот зовриен котел, нашата мултинационална енергија, нашиот блуз, нашата улична гужва… Што се однесува до средната тема – се појави неочекувано, како што често се случува со мојата музика“. – Џорџ Гершвин

Рапсодија во сино е музичка композиција од 1924 година за соло пијано и џез бенд од Џорџ Гершвин. Нарачано од водачот на џез-бендот Пол Вајтман, делото комбинира елементи на класичната музика со ефекти под влијание на џезот и беше премиерно изведено на концертот насловен „Експеримент во модерната музика“ на 12 февруари 1924 година во Aeolian Hall, Њујорк. Бендот на Вајтмен ја изведува рапсодијата со Гершвин кој свири на пијано. Аранжерот на Вајтмен, Ферде Грофе, ја оркестрирал рапсодијата неколку пати, вклучувајќи ја и оригиналната музика од 1924 година, оркестарската партитура од 1926 година и симфониската музика од 1942 г.

Рапсодија е една од најпрепознатливите креации на Гершвин и клучна композиција што ја дефинираше ерата на џезот. Делото на Гершвин отвори нова етапа во американската музичка историја, ја воспостави неговата репутација како истакнат композитор и стана едно од најпопуларните од сите концертни дела. Во списанието American Heritage, Фредерик Д. Шварц тврди дека познатиот кларинет глисандо за отворање станал препознатлив за концертната публика како и почетокот на Петтата симфонија на Бетовен.

Композиторот имал намера да го нарече „Американска рапсодија“, но сега познатиот наслов го предложил неговиот брат Ајра Гершвин откако ја посетиле изложбата на импресионистичкиот уметник Џејмс Мекнил Вистлер, чии слики вклучувале наслови како „Ноктурн во црно и бело“, „Аранжман во сиво и црно“ и други. Првично компонирана за две пијана, Рапсодија беше оркестрирана во 1924 година за пијано и џез ансамбл од Ферд Гроф, професионален музичар со европско образование кој работи за Вајтмен, кој две години подоцна ја изведе и сега познатата верзија за пијано и симфониски оркестар.

Кубанска увертира

Инспириран од музиката што ја слушнал на одмор во 1932 година во Хавана („две хистерични недели… без сон“), Гершвин создаде кратко, импресионистичко дело за да обезбеди вкус на кубанските ритми на американската публика која никогаш не била на островот. Во обид да ја осигура автентичноста, тој донел со себе комплет кубански музички инструменти кога се вратил во Њујорк, а по завршувањето на делото, првично насловено RUMBA, ги скицирал на насловната страница на својот ракопис, означувајќи каде треба да бидат инструменталистите на сцената: „веднаш пред диригентскиот пулт“.

Делото, насловено како Rumba, беше премиерно прикажано на сега урнатиот стадион Lewisohn во Њујорк на 16 август 1932 година, како дел од програмата на Гершвин со Њујоршката филхармонија, под диригентство на Алберт Коутс. Концертот беше огромен успех. Како што напиша Гершвин: „Навистина верувам дека тоа беше највозбудливата ноќ што сум ја имал… 17.845 луѓе платиле за да влезат, а околу 5.000 биле надвор пред затворените врати, обидувајќи се насилно да влезат – неуспешно“.

Композицијата беше поволно примена од критичарите. Беше преименуванa во „Кубанска увертира“ три месеци подоцна на добротворниот концерт под диригентство на Гершвин во Метрополитен операта за да се избегне перцепцијата на публиката дека тоа е едноставно нешто ново. Новиот наслов дава, како што наведува композиторот, „поправедна идеја за карактерот и намерата на музиката“.

Операта „Порги и Бес“

Светлината, значењето и комбинацијата на класичниот и „црниот“ џез го разликуваат стилот на Гершвин од останатите. Периодот на зрелоста на музичарот беше во ‘30-тите години од минатиот век, кога се роди неговата најпозната опера „Порги и Бес“.

Самата идеја на маестро му дошла во 1926 година додека ја читал книгата „Порги“ од Дјубоз Хејворд. Дури и тогаш, композиторот не можеше да спие и размислуваше за заплетот за идното ремек-дело, но успеа да почне да работи на него многу подоцна поради големиот број други проекти.

Операта првпат била изведена во Бостон во 1935 година со големо одобрување од публиката. Бесконечното уживање, како и тоа што на претставата присуствуваат луѓе од различни раси, му носи признание на авторот.

„Порги и Бес – симфониско сликарство“

Во 1936г. Гершвин аранжираше извадоци од операта во оркестарската свита „Порги и Бес“, првпат изведена од Симфонискиот оркестар на Филаделфија на 21 јануари истата година, при што композиторот учествуваше во делот за пијано. Гершвин ги водеше сите последователни изведби на Суитата до неговата смрт во 1937 година. Но, потоа делото беше заборавено и беше пронајдено дури во 1958 година од страна на секретарот на Ајра Гершвин, кој потоа го нарече „Catfish Row“ за да избегне забуна со апартманот што беше создаден во меѓувреме во 1942г. „Порги и Бес – симфониска слика“ од Роберт Расел Бенет, пријател и соработник на композиторот.

Бенет ги спојува повеќето од најпознатите песни на операта без да ја следи нивната хронологија. И иако недостигаат некои моменти од операта, многу од најатрактивните мелодии можат да се слушнат само во овој пакет, бидејќи Гершвин не ги вклучил во „Catfish Row“, што го нагласи првенствено духовниот аспект на делото. Во дизајнот учествувал и Фриц Рајнер, диригент на Симфонискиот оркестар на Питсбург. Тој го одредува редоследот на деловите и ги транспонира поединечните моменти, настојувајќи да одржи прецизно времетраење од 24 минути за да може работата да се снима на три записи од 78 вртежи во минута. И иако го исклучува пијаното, со неговата специфична улога во оркестрацијата на Гершвин, партитурата во целина е многу тесно поврзана со оригиналот на авторот. Симфониската слика првпат беше изведена на концерт на Симфонискиот оркестар на Питсбург во 1943 година.

Солистот

КОНСТАНТИН КОСТОВ е роден во 1979 година во градот Враца. Неговите први часови по пијано биле на 5-годишна возраст во Музичкото училиште во Враца во класот на Петар Карагенов – композитор и учител. На 11-годишна возраст веќе беше солист на филхармонијата на Враца. Во периодот 1993-1998 г. своето образование го продолжил во средното музичко училиште „Панајот Пипков“ во градот Плевен во класот по пијано на Елеонора Карамишева. Тука се родила неговата љубов кон композицијата и импровизацијата. Тој пишува музика за различни камерни ансамбли, за гудачки оркестар со солисти, а некои дела се снимени и објавени.

Костов го избрал патот на џез музичар и бил примен во 1998 година на Националната музичка академија „Проф. Панчо Владигеров“ во Софија во класот за џез пијано на проф. Јулија Ценова. Активно се занимава со композиција и импровизација.

По дипломирањето на Академијата во Софија, тој е примен на Музичката академија во Минхен како студент кај еден од титаните на џез-пијаното, проф. Леонид Чижик. Шестгодишниот период на студирање овде имаше големо влијание врз музичкиот развој на Костов.

Во 2003г. беше награден со натпреварот Гран-при-Гаштајг. Свири и на фестивали како: Regensburg Jazz Festival, Munich Jazz Festival, Jazz Sawmill, Steinway Jazz Festival и многу други.

Работи со познати музичари како: Peter O`Mara, Leszek Zadlo, Duschko Goykovich, Guido May, Claus Reichstaller, Johannes Faber, Peter Tuscher и други. Дипломирал во 2007 година.

Во 2008 г победил на конкурсот за вонреден професор по џез-пијано на Hochschule für Musik und Theatre München, каде што дипломирал и таму предавал до 2023 година. Паралелно со наставната работа, има и активна концертна дејност.

Во 2010 г освои втора награда и награда од публиката на натпревар во Санкт Петербург – Terem Crossover Competition – Classical/Jazz. Концерти во сали како што се: „Дмитриј Шостакович“ – Сала на Филхармонија во Санкт Петербург, малата сала во Домот на композиторите – Москва, концертната сала во Иркутск и многу други. Има изведено голем број заеднички концерти во Русија со музичари како: Данил Крамер, Анатолиј Крол, Игор Бутман, Ана Ваљулина.

Од 2007 г Костов често настапува во Јапонија на фестивалите: Sapporo Jazz Festival, Takatsuki Jazz Festival, Tokushima Jazz Festival, Nagoya, Ito – Jazz Festival, Yokohama Jazz Festival и изведува концерти во различни клубови во Јапонија.

Во периодот од 2011г. досега има интензивна концертна активност во Полска со музичарите: Агњешка Хекиерт, Сезари Конрад, Павел Панта, Кшиштоф Кубишин и други.

Учествува на фестивали во Варшава, Краков, Љублин, Шчечин, Гдањск, Ополе, Кудова, Нови Сач, Катовице и други. Многу често, заедно со неговите концерти, води и работилници за џез пијано во различни училишта и академии.

Има настапувано со познати музичари како Robby Ameen, како и Gregory Porter.

Од 2020 година активно пишува симфониска музика, како и за бугарското национално радио Биг Бенд.

Тој снимил концерт за џез пијано како солист и композитор со симфонискиот оркестар при БНР.

Со свои аранжмани реализираше проект со Биг бендот на БНР и Костов трио – „Муссорогски – слики на изложба“.

Има остварено бројни концерти со Плевенската филхармонија низ земјава, каде што го свири својот концерт за џез пијано и оркестар.

Од 2021 година повторно живее во Бугарија и свири на бројни фестивали, како и учествува во различни музички проекти.

Во 2024 година е награден со „Кристална лира“ од Сојузот на бугарските музички и танцови уметници како пијанист и композитор – за високи достигнувања во областа на џезот.

Фото: Културни новини