Изповед на еден туѓопоклоник (1)

Пишува: Марин Георгиев/ Култура.бг

„СЛУЧАЈОТ“ ПРОФ. Д-Р ОТО КРОНШТАЈНЕР 22 ГОДИНИ ПОДОЦНА

„Не ми е чест да бидам почесен доктор на универзитет кој, како и во времето на Сталин, ги користи почестите како дисциплинска мерка против различните ставови“, напиша проф. Ото Кронштајнер пред 22 години. Австрискиот бугарист го напушти овој свет на 26 октомври 2023 година.

1.

Избор по раѓање… Гете го истражува во својот истоимен роман. Јас сум го доживеал и знам: изборот е направен уште пред да се појавиш; се појавуваш програмиран и ги сретнуваш оние што треба да ги сретнеш; и се случува тоа што треба да се случи…

2.

Првото големо сопнување на весникот се случи токму за време на администрацијата на ОДС со премиерот Иван Костов. Така што инсинуациите до ден денес дека сум поддржан од него се неосновани. Од јануари 2000 година до 1 септември весникот прекина да излегува, потона, исчезна… Имав долгови кон печатницата ИПК „Родина“, на чие раководство му го направив најголемиот ихтибар: ги регистрирав во суд; тие вечни чиновници иждивенци, со важни функции во Министерството за индустрија, запишани со дополнителен надомест – членови на управни одбори, си ја немаа завршено работа, имаа правни пропусти. Нашиот договор беше: Јас ги регистрирам, а тие си наплаќаат дел од долгот со рекламирање на ИПК во весникот; со претходниот директор, поставен од Андреј Луканов, финтата помина, но сега, со нашите, удрив во карпа: ја одложуваа одлуката, го печатеа весникот, но кога ја намирисаа претстојната промена на власт, наеднаш се претворија во нешто спротивно од она на што се преправаа: прекинаа да го печатат весникот. (Ах тие комунисти, што се преправаат како камелеони на нивната спротивност: антикомунисти!)
За 8 месеци излегов од ситуацијата. За да надоместам – ја однесов екипата на весникот во Виена и Салцбург (секогаш чував бели пари за црни денови).

Тогаш ни помогна аташето за култура во нашата амбасада, Лилија Рачева; нашиот престој во Салцбург го договори денешниот професор Иван Младенов, тогашен предавач по бугарски јазик и литература на тамошниот универзитет. Бугарската заедница не однесе во пријатен ресторан каде што се сретнавме и разговаравме, дури успеав да продадам дел од книгите што ги носевме за австриски шилинзи. Кога рековме да ја платиме вечерата – не запреа: сè беше договорено од домаќините – Бугарите од Салцбург, меѓу кои беа Австријците проф. Ото Кронштајнер и Инге Огнјанов – вдовицата на Христо Огнјанов.

Ја познавав Инге од Бугарија – напредна, дружељубива, секретарка, спасителка, а исто така грижлива, иста како мајката на нашиот поет, публицист и новинар. Инге – пргава, разговорлива и секогаш подготвена да помогне…

3

Не познавам пристоен Бугарин кој по падот на Берлинскиот ѕид не сакаше да се ослободиме од руско-советскиот деспотизам и да живееме по земните и божествените правила на цивилизираниот свет. Згора на тоа, русификацијата и советизацијата стануваа сè поагресивни и го погодија атавистичкиот соларен плексус, будејќи го инстинктот за национално самоодржување. Колапсот на системот беше толку неочекуван, урнатините толку спектакуларни, што го сметав колапсот за конечен. О, поскоро, и засекогаш! Да се отцепипе од азиската автократија и да се споиме со просветлената Европа. Овие неискажани копнежи и размислувања веднаш ме зближија со проф. д-р Ото Кронштајнер, кога во 1999 година дојде во редакцијата на „Литературен форум“, го донесе Детелина, сопругата на Иван Младенов.

Професорот беше еден од оние луѓе кои ги прифаќате на прв поглед. Со некои веднаш се разбирате, а на други им треба цел живот. Со впечатливо држење и фигура експресивна без зборови, искрена уметничка, тој сугерираше авторитет и во исто време, иако воздржан, беше достапен ако започне разговорот за искрените работи што ги споменав погоре. Со такви луѓе и ретко се среќавате, секогаш сте во комуникација, размислувате независно еден од друг за исти работи, а ако се видите – сте очудени од истите заклучоци, како да сте воделе телепатски дијалог цело време.

4

Боже мој, со каков трепет, верувајќи дека комунизмот засекогаш ги напуштил нашите краишта, дојдоа бугарските емигранти кои настрадаа за својата татковина! Христо Огнјанов – возрожденски возбуден, трепетот во неговите чувства беа трепетите на гласот и рацете. Сигурно, и затоа, кога ме покани на ручек со Тончо Жечев, речиси цело време додека зборуваше, ме држеше за рака. За да помине тензијата. Тоа може да се види и на фотографијата што ни ја направи Инге во мојот омилен ресторан „Гарден клуб“, каде што предложив да ручаме. Таа беше како сенка на својот Христо, учествуваше во се само за да го олесни.

Меѓутоа, за мене Инге имаше пандан во однос на грижата и наклонетоста, а таа беше Бугарка.

5

Мојата балд’за – Дијана-Димитрика Клајн е трагач и чувар по сеќавањето на предците. Таа ме запозна со првата братучедка на мојот тест – тетка Миче.
Таа ми ја даде оваа слика:

Се сеќавам што ми кажа мојот тест за неговата прва братучетка Маргарита: штом Христо се појавил во Стара Загора и дошол во нејзиниот клас, тие двајца биле секогаш заедно, како залепени, не можеш да ги одлепиш… (Ме трогна до солзи кога читав, а и сега – кога ќе се сетам на патувањето на 15-годишниот Христо Огњанов од Скопје до Бугарија низ кралска Југославија и како го советувал неговиот брат Борис, како да дознае дека пристигнал во ветената земја – штом во натписот на станиците ја видиш буквата ѫ, веќе си на безбедно место). Во времето на адолесценцијата и младоста, сосема природно, Маргарита и Христо веднаш се венчаа – во 1940 година. Ако се отвори збор за Христо, разбирав дека таа сè уште го сака. Така мора да биде до крајот: тетка Миче – Маргарита Христакиева, родена 1913 година, почина во 2012 година, 6 месеци пред да ја прослави својата стогодишнина. Последните неколку децении живееше во Чешка, а во Бугарија доаѓаше само во лето: имаше мала и уметничка вила на еден баир во Бистрица.
Се чини дека испитувањата се извор на долговечност…

6

Каде ли не е расфрлано бугарското семе… А колку од туѓото семе има кај нас?! Глобализацијата не е последица само на економијата, туку и на раселувањето на народите, како тие повторно да се стремат да се соберат како пред изградбата на вавилонскиот столб и повторно да имаат заеднички јазик.
Само ние овде на Балканот одиме во спротивна насока.

7.

Огнјанов никогаш не сонувал дека знам за него повеќе отколку што обично се знае; всушност, бевме дури и поврзани; или барем бевме. А тетка Миче ми кажа дека во 1944 година ја испратил на бугарската граница, но не се осмелил да ја помине. Истата граница што ја поминал кога имал 15 години. Истата, зад неа стои истото име на државата, но сега сосема поинаква! Земја која одродува, а одродените од неа ги нарекува одродници!
И таму, на работ на двата света, засекогаш разделени.
Со истата неотповикливост со која биле поврзани засекогаш.
Ако ненамерно се отвореше збор за фрау Инге – тетка Миче имаше само добри зборови за неа, таа го спасила и ја продолжила љубовта кон нејзиниот Христо.
Фрау Инге ја замени госпоѓа Маргарита.
Но, Маргарита не можеше да ја замени Инге.

8.

Само таа знае што доживеала овде. За содржината можам да ја проценам според фактот дека кога ја испрашував во 90-тите за тоа како било, за комунизмот, нели таа си замина, таа не кажа ни збор.
Таа беше од мудра помудра; знаеше со кого си имала работа и дали воопшто истиот си отишол…

Продолжува…