Како правевме „бугарска пропаганда“ на Струшките вечери на поезијата

Пишува: Недjaлко Бакалов/ Фактор

„Минаха години, без да те забравя аз…” Кога и да ја слушнам оваа стара градска песна, секогаш се сеќавам кога ја слушнав во август далечната 1999 година покрај Охридското Езеро. Тогаш премиер на Бугарија беше Иван Костов, во Македонија на чело на извршната власт беше Љубчо Георгиевски. Се чувствуваше затоплување на односите меѓу двете соседни земји. Дел од овој процес беше и посетата на бугарска делегација писатели на Струшките вечери на поезијата. Последен пат во 60-тите години на минатиот век на оваа културна манифестација од бугарска страна бил присутен Георги Џагаров, како прв човек на Сојузот на бугарските писатели. Џагаров влегол во салата, но немало каде да седне. Таткото на мојот пријател, Братислав Ташковски – Љубен, станал и му го дал своето столче. Подоцна, Џагаров влегол во меѓубугарски спор со тамошните културни достоинственици, кои можеби претходно биле потпивнати. Македонците се налутиле и тргнале да го фрлаат во Охридското Езеро. Повторно го спасил Лубен Ташковски. После тоа си одлежал поради избеганиот бугарски поет, ми рече неговиот син.

Такви инциденти немаше за време на нашата посета. Домаќините беа исклучително пријателски расположени. Делегацијата беше околу триесет лица, водач беше потомокот на Леонид Јанков – Румен Леонидов. Од учесниците се сеќавам на Кирил Кадијски, Николај К’нчев, Марин Георгиев, Бојко Ламбовски… На граница до последно ја чекавме Блага Димитрова, но таа веќе беше тешко болна и не можеше да дојде. Не учествував на настанот, патував како пријател и заради медиумско покривање.

Министерката за култура Ема Москова пристигна во Струга. Во нашиот автобус имаше и двајца американски поети – Вилијам Мередит и Ричард Хартаjс. Двајцата Американци беа пар и тоа доста отворено го демонстрираа. Помладиот Ричард се грижеше за Вилијам и сериозно го нагризуваше нашиот балкански пуританизам. Поетот најчесто спиеше со специјална маска за очи што ја ставаше и отстрануваше неговиот пријател. Спиењето на Мередит го прекинуваа честите нагони да се ослободи од тенката вода, како што елегантно се изразувал Григор Прличев во своите мемоари. Автобусот застануваше и баравме удобни скришни места покрај ќустендилските села пред граничниот премин Ѓуешево. Американскиот поет беше добитник на меѓународната Вапцарова награда, која се доделува еднаш на секои 5 години. Дебелиот синџир на наградата златен медалјон беше од истиот благороден метал. Украсот стоеше во посебна кутија со кадифе од внатрешната страна. Во формални прилики, Хартајс го вадеше медалјонот од кутијата и свечено го обесуваше околу вратот на Мередит. Вака се случи при неговото појавување во Домот на културата во Струга, Вилијам на сцената излезе во инвалидска количка.

Бугарската поетска изведба помина одлично. Наш поет излегуваше и читаше или рецитираше своја песна. По него речиси истото го повторуваше македонски актер. Кирил Кадијски си ги имаше заборавено очилата, актерот го послужи братски со неговите. Георги Господинов веројатно не дојде, се пушташе македонскиот превод на „Црешата на еден народ“: „И таа година, дедо, априлското востание нема да се случи“. Публиката ракоплеска воодушевено и како да им олесна по овие стихови. На читањето присуствуваше Доста Димовска, вицепремиер и министер за внатрешни работи. Уживањето беше во хотелот на Коцареви, кои во тоа време сè уште не беа станати македонисти. Пиевме бело вино, мезевме со охридска јагула, пиевме со познатиот француски поет Ив Бонфоа, кој во 1999 година беше награден со „Златен венец“ во Струга.
Она што ви го раскажав досега е предисторијата, вистинската приказна допрва доаѓа.

Домаќините ги разгалија учесниците и гостите со богата културна и друга програма. Дел од истата беше и патувањето со брод до манастирот „Свети Наум“, проследено со великодушно уживање во близина на Билјанини извори. Бродот изгледаше прилично грозно, произведен во 1958 година во унгарскиот град Секешфехервар, тој мора да ги пробал водите на езерото Балатон или Дунав пред да пристигне во Охрид. Цело време додека не се закотвивме на спротивниот брег, постојано си повторував дека езерото на места е длабоко повеќе од 300 метри. Тоалетот не беше луксузен. Откако неколку патници го користеа, член на екипажот со јаже ја спушташе кофата на бродот и потоа го чистеше.

Пловевме безбедно. Маси беа наредени на ливадата кај Билјанини извори. На нив се појавија чинии пржена пастрмка – познатата охридска пастрмка. Тие делеа керамички чаши со амблемот на поетските вечери. Немаше доволно чаши за сите. Македонскиот поет Тодор Чаловски се шеташе како измамен Евреин и бесно повторуваше: „Не добив чаша!“ Чашите биле неопходни бидејќи на засенчено место имало 3 столитрови буриња вино – бело, црвено и розе. Одете, исплакнете ја чашата во водата и ставете ја под стапчето цимет. Имаше натпревар за импровизација на поезија. Го освои некој Русин, иако според општо мислење победник требаше да биде скопскиот бард Васо Николовски, кој добро пиеше и уште подобро пишуваше. Наградата за Русинот беше едно буре од 15 литри, веројатно со жолта ракија.

Не можете да имате поетски ручек без музика. На импровизирана сцена свиреше ромски оркестар од Битола или Прилеп, веќе не се сеќавам. Тие исполнуваа желби за скромен хонорар. Кирил Кадијски стана, му даде грст денари – македонските пари тогаш беа евтини – на шефот на бендот, а оркестарот почна да ја свири и пее на пристоен бугарски старата градска песна „Минаха години без да те забравя аз“. Кадијски решително покани една симпатична Македонка и тие се впуштија во виорот на орото. Следниот ден, еден скопски весник напиша: „Бугарската пропаганда на Струшките вечери на поезијата“.

До мене седеше мајката на мојот пријател Братислав, жена на повеќе од 70 години. Забележав како г-ѓа Екатерина видно се возбуди и тивко ја прашав дали ја знае оваа песна. „Па, како, Бакалов – во тие години беше хит“ – гласеше одговорот. Замолкнав, ценејќи ја возвишеноста на моментот.

„Ние сме Бугари, но што да правиме…“ додаде жената.

Се сетив на сето ова кога уште еднаш го слушнав стариот хит „Минаха години“. Во Вардарска Македонија, а особено во главниот град Скопје, песната е популарна како „Чакам те да дойдеш“. Шегаџиите додаваат дека чекале да пристигнала Седмата Рилска дивизија. Кога си во Македонија, добро е да не ја изгубиш смислата за хумор.