Книгата „Минимум човештина“ на доц. д-р Ангел Џонев раскажува за Ќустендилската акција за спасувањето на бугарските Евреи

Книгата „Минимум човештина“ на доц. д-р Ангел Џонев, која раскажува за Ќустендилската акција за спасувањето на бугарските евреи, беше претставена во куќата-музеј „Димитар Пешев“ во Ќустендил.

Книгата е објавена по повод 80-годишнината од Ќустендилската акција за спасувањето на бугарските евреи и ги опишува настаните од март 1943 година – антиеврејската политика, појавата на еврејското прашање во Бугарија, како како и неговата кулминација – настани со симболично значење за локалната, за националната, па и за светската историја. Ќустендил е едно од ретките места на глобално ниво, како и во границите на Царството Бугарија, каде се одржува граѓанска акција“, изјави за БТА доц. д-р Џонев.

„Тројца Ќустендилчани – Иван Момчилов, Асен Суичмезов и Владимир Куртев, заедно со пратеникот во бугарскиот парламент Петар Михалев, на 9 март 1943 година иницираат акција во главниот град предводена од потпретседателот на 25-то Народно собрание Димитар Пешев со цел ќустендилските Евреи да се спасат од можната депортација која се подготвувала во тоа време, а потоа се претворила во акција за спасување на евреите од предвоените граници на Царство Бугарија“, вели авторот.

Како резултат на акцијата, илјадници луѓе беа спасени во драматичните денови околу 8-9 март 1943 година. Со тие први чекори почнуваат последователните акции на потпретседателот на парламентот Димитар Пешев, кој пишува посебна изјава до премиерот Богдан Филов, поради што извршната власт прави чекор назад пред законодавната. Бугарските Евреи останале на своите места и не било дозволено фатално решавање на еврејското прашање.

Книгата на доц. д-р Џонев е придружена со илустрации и голема група документи од кои некои се објавуваат за прв пат. Тие ја докажуваат Ќустендилската акција, учеството на ќустендилчани во неа, развојот на прашањето и судбината на петте ќустендилчани – Димитар Пешев, Петар Михалев, Асен Сучмезов, Владимир Куртев и Иван Момчилов, која воопшто не е поволна за нив.

Речиси сите ги преживеаја „настаните“ на Народната власт по 9 септември 1944 година, сите беа ставени во заборав за да добијат признание по смртта“, коментира авторот.

Книгата е резултат на творечки истражувања во долг временски период, но целта била да се собере сето она што е достапно кон овој документ како документи кои категорично го докажуваат Ќустендилскиот придонес. „Во моето истражување ги преферирав автентичните документи како водечки, имајќи предвид дека тие се многу понепристрасни од сеќавањата на учесниците во настаните во тоа време. Сеќавањата не се потценети, туку се користат претежно како дополнителни докази“, вели историчарот.

Новите документи кои се вклучени во книгата се од архивата на комисијата која ги контролира досиејата на поранешната Државна безбедност и на разузнавачкиот оддел на Државната управа на Бугарската народна армија, како и од поранешната архива на МВР, чиј значаен дел е под контрола на Државниот централен архив.

„Тоа што се случило тогаш во Ќустендил е значаен настан во локалната историја. Може да се каже дека Ќустендил двапати бил на светската мапа во 20 век. Првиот пат е кога во градот е стациониран Главниот штаб на активната армија за време на Првата светска војна, кога Ќустендил е воена престолнина на Бугарија, а вторпат – со Ќустендилската акција за спасување на бугарските Евреи“, истакна доц. д-р Џонев.

Во неговата книга се издвојуваат и голем број на помалку познати личности. Меѓу нив се придонесот на градоначалникот д-р Георги Ефремов, на регионалниот управител – Љубен Милтенов, на голем број народни претставници од регионот – д-р Божко Ковачевски, жителите на Дупница Димитар Икономов и Сотир Јанев, Иван Петров и Цвјатко Петков – пратеници од Тетевен и од Софија.

Бугарската телеграфска агенција (БТА) во партнерство со Центарот за еврејско-бугарска соработка „Алеф“ си поставува задача со низа материјали да потсети на настаните од минатото и учесниците во нив и да го претстави значењето на спасувањето и спасителите. Бугарија спасила речиси 50 илјади животи. Според официјалните податоци на веб-страницата на Истражувачкиот центар на Светскиот центар за сеќавање на Холокаустот Јад Вашем, на табелата спроти името на Бугарија пишува дека во земјата имало 50 илјади Евреи пред Втората светска војна и нула жртви. Единствена држава на табелата со нула евидентирани жртви е Бугарија.