Копанов: Заборавените Бугари во Грција

По Балканските војни и 1945 година, Костурско е еден заборавен дел од Бугарија. Бугарските доселеници во Турција го зачувале својот род, култура и јазик, а Бугарите никогаш не треба да ги заборават своите сонародници, чија крв ја пролеаја грчките андарти во минатиот век. Турската држава не ни попречува, туку ни помага, а односите со Бугарија се пријателски и добрососедски.

Ова во интервју за БГНЕС го вели Христо Копанов, потпретседател на Бугарските православни црковни вак’фи во Истанбул и Одрин, седмо колено Бугарин од Егејска Македонија, но роден во турската престолнина.

Со него зборуваме за судбината на илјадниците бугарски имигранти од земјите во денешна Северна Грција на почетокот на 20 век, за злосторствата на грчките андарти врз бугарската етничка група и за зачувувањето на меморијата на предците.

На почетокот на 20 век Бугарите во неослободените земји биле подложени на масакри и прогони, но не само од Турците Османлии. Селото Загоричани, Костурско, кое денес е во Грција, во тоа време се нарекувало „мала Софија“ поради будното бугарско население. Таму имало бугарски училишта, а црквите биле егзархиски, до крајот на Балканската војна. И по завршувањето на Првата светска војна, Загоричани го задржал својот бугарски карактер, но под големиот притисок во 1922-23 година, дел од Бугарите емигрирале во различни области на слободна Бугарија, а оние што останале во селото биле принудени да ја прифатат грчката пропаганда и се хеленизирале. Во 1926 година, по грчката окупација и наметнувањето на грчкиот јазик, името на селото било сменето во Василијада.

„Во 1905 година грчките андарти, кои сакале да го елинизираат регионот, го нападнале селото по наредба на локалниот грчки епископ Германос Каравангелис. Тој самиот во своите мемоари споменува дека сака да го уништи центарот на Бугарија во регионот. Утрото грчките андарти го нападнале селото, пукајќи и убивајќи се на своjoт пат, без разлика дали станува збор за жени, мажи, возрасни или деца. Ова се случило на Благовештение, 25 март 1905 година, а селото било запалено и уништено, оставајќи зад себе 63 убиени Бугари, тоа секогаш треба да се памети и да не се заборави. Кога Каравангелис ги видел пламените јазици, со голема радост ги кажа следните зборови: Еве, го уништивме бугарското село, што ми пречеше во мојата лична работа – хеленизацијата на регионот“, вели Копанов. Последен пат го посетил регионот пред околу 10 години. Неговото семејство потекнува од селото Бобишта, соседно на Загоричани. Бобишта ја дели истата судбина.

„Денес многу мал дел од младата популација таму течно зборува бугарски. Бугарите се преселиле во различни места и региони – во Бугарија, Македонија, Австралија и САД. На нивно место се населени Грци од Мала Азија или Северна Анадолија, Понтијци и така, освен неколку семејства кои останаа со своите бугарски корени, сите го загубија бугарскиот карактер, под силната пропаганда на елинизмот“, изјави тој.

„Денес во селата речиси сите го знаат бугарскиот јазик, ги чуваат бугарските традиции, но се и под силен притисок на грчката пропаганда. Сум сретнал луѓе од регионот кои се плашат да го зборуваат својот јазик. Ако го прават тоа, го прават тајно и ги предупредуваат другите да не зборуваат јавно. За жал, оваа работа продолжува до денес во Северна Грција. По Балканските војни и по 1945 година, ова е заборавен дел од Бугарија. Не се работи само за Костурско, туку и за Леринско и Воденско. Ниту масакрот треба да се заборави, ниту да се напуштат сите оние македонски Бугари што живеат таму“, додаде Христо Копанов.

Некои од овие протерани Бугари побегнале во Истанбул, а најбројни и водачи биле тие од Загоричани. Ја одржуваат старата бугарска дрвена црква „Св. Стефан“, особено по прогласувањето на Турската Република. Во 1932 година Бугарите собрале средства и ја донирале плаштеницата на „Св. Стефан“ (позната како Железна црква – забелешка ред.), а во исто време Димитар Спиров станал донатор и ја спонзорирал целата изградба на уште една бугарска црква „Св. Димитар“. Има и многу интересен натпис, на кој е испишана кратката историја на 63-те убиени Бугари во Загоричани. Заедницата се грижи и за бугарското училиште во близина на Железната црква и за другите имоти.

„Секоја година на Благовештение одржуваме панихида за жртвите на грчките андарти. Дел од нивните потомци, далечни или блиски, сè уште се во Истанбул, а многу добро ја знаат и паметат историјата на своите роднини и сакаат оваа годишна манифестација да се зачува во спомен на убиените Загорчани“, споделува Копанов, нагласувајќи дека пред повеќе од 100 години доселениците од старите бугарски земји доаѓале во Истанбул со бугарска самосвест, а не со грчка, македонска или која било друга.

„Роден сум во Истанбул, како и многу други луѓе од мојата генерација. Бугарскиот јазик што го зборувам, не го научив во бугарско училиште овде, ниту некогаш сум живеел во Бугарија, но тој е наш јазик и се грижиме да ја одржуваме нашата култура во живот. Сакаме поддршка од Бугарија, не само финансиска, туку и духовна. Мораме да запомниме дека до крајот на Балканската војна, центарот на бугарската црква бил во Истанбул, а не во Софија или кој било друг град. Мојата порака, не само до Бугарите во Бугарија, туку и до сите Бугари во светот, да не ја заборават Мајката Црква, бидејќи сè за црковната независност потекнува токму од тука, од старата дрвена црква „Св. Стефан“. Овде се чита ферманот, тука се прогласува бугарската егзархија и оттука започнува новата ера на Бугарската црква, која подоцна ќе стане бугарска независност“, посочи Копанов.

Тој истакна дека денес Бугарија има најдобри соседски односи со Турција. Само пред неколку години општина Истанбул даде милиони евра за реставрација на „Св. Стефан“. Отворањето на реновираниот симбол на Бугарија беше почестено со лично присуство на тогашниот бугарски премиер Бојко Борисов и турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган, како и голем број министри од двете земји.

„Турските власти немаат проблем со нас и не ни се мешаат. Можеби имало проблеми во минатото, но денес ги нема. Кога комунизмот беше на власт во Бугарија, односите меѓу Софија и Анкара не беа многу добри, бидејќи тоа беа времиња на големи тензии меѓу двете земји, но сега нема таква тензија, нема никакви проблеми. Нормално, поради настаните поврзани со турското малцинство во 1984-1989 година, и ние бевме во тензија и во секој момент очекувавме да бидеме вратени во Бугарија, но тоа не се случи поради мудроста на турската влада. Реставрацијата на „Св. Стефан“ беше добар знак за односите меѓу Бугарија и Турција“.

Фото: БГНЕС