МПО продолжува да го следи заветот на своите основачи

За 104-от конгрес на Македонската патриотска организација во Чикаго, за борбата за единство и за правата на македонските Бугари во Република Северна Македонија, за денешните односи меѓу Софија и Скопје и за состојбата на бугарската дијаспора во САД и Канада со генералниот конзул на Република Бугарија во Чикаго Светослав Станков разговараше новинарот Костадин Филипов.

Извор: Бюлетин “Българите на Балканите и по света“

Светослав Станков е роден во Варна во 1986 година. Магистер по право од Софискиот универзитет „Св. Климент Охридски“. Специјализирал во Националното училиште за администрација (l’Ecole Nationale d’Administration), Париз, Европската комисија (Генерална дирекција „Правда“) на Европската унија, Брисел, Дипломатскиот институт при МНР на Романија, Дипломатскиот институт при МНР на Црна Гора, Дипломатскиот институт при МНР на Бугарија и Институтот за јавна администрација при Владата на Бугарија.

Во 2011 година бил приправник-правник при Окружниот суд – Варна. Во периодот 2012–2013 година бил правен советник во дирекцијата „Меѓународно право и правни прашања“ на Министерството за надворешни работи (МНР). Во периодот 2013–2014 година ја вршел функцијата помлад експерт во дирекцијата „Човекови права“ во МНР со основен фокус работа на бегалските прашања. Во периодот 2014–2017 година бил главен експерт во дирекцијата „Човекови права“ на МНР. Во 2018–2021 година бил втор секретар во Постојаното претставништво на Бугарија при ООН во Њујорк.

Од 2021 година е генерален конзул на Република Бугарија во Чикаго. Во 2024 година, по предлог на Кариерната комисија на МНР, е награден од Министерот за надворешни работи со предвремено унапредување во дипломатски ранг за особени заслуги кон дипломатската служба.

Ги владее францускиот и англискиот јазик. Женет, со две деца.

– Здраво, господине Станков, на крајот на месец август и почетокот на септември во Чикаго заврши 104-от конгрес на Македонската патриотска организација – МПО. Вие бевте меѓу официјалните лица на конгресот. Зошто е важно Бугарија да присуствува на конгресите на МПО и како овој конгрес се вклопува во славната историја на организацијата?

– По првпат по децении Чикаго повторно беше домаќин на годишниот конгрес на Македонската патриотска организација (МПО). За мене како Бугарин, а и за илјадниците потомци на Бугари од Македонија во овој космополитски град, тоа не беше само настан – тоа беше празник на споменот и срцето, враќање кон корените и заветот на предците. Чикаго не е само место каде што се собира бугарската емиграција – тоа е своеобразен главен град на бугарштината преку Океанот – град, во кој одекот на нашите песни и борби продолжува да се слуша повеќе од еден век.

Чикаго е дом на најголемата бугарска заедница во Америка и на најбројната група македонски Бугари надвор од Бугарија. Чикаго има особено место и во историјата на нашата државност. Токму тука, на Светската трговска изложба во 1893 г., Бугарија за првпат се претставува со самостојна експозиција – и покрај жестоките протести на Отоманската и Руската империја, кои инсистираат дека сѐ уште сме вазална држава. Одлуката на организаторите да го признаат самостојното учество на Бугарија била доживеана како вистинска дипломатска победа. Дури и влијателниот Chicago Tribune го забележа овој настан во своја статија, која и денес може да се смета за прво неофицијално признавање на нашата независност. Но Чикаго е не помалку судбински и за Бугарите од Македонија. Тука во 1913 и 1918 г. се одржуваат Првиот и Вториот македонски конгрес, на кои се дискутира иднината на стотици илјади македонски Бугари, останати под туѓа власт по Балканските војни и Првата светска војна.

Додека првиот конгрес повикува на автономија на Македонија под европска контрола, вториот испраќа резолуција до Париската мировна конференција и лично до американскиот претседател Вудро Вилсон со барање Македонија да биде присоединета кон мајка Бугарија. Овие акции претставуваат прва организирана манифестација на политичко единство меѓу македонските Бугари во дијаспората и демонстрација дека во далечна Америка тие продолжуваат да бараат меѓународна поддршка за својата кауза. Иако надежите за национално обединување згаснуваат под пепелта на војната, од нив се возобновува духот на Тодор Александров – револуционерот кој јасно ја сфаќа потребата од обединување и поддршка од дијаспората.

По негова наредба во Форт Вејн, Индијана, во 1922 г. се создава Македонската политичка организација – идната МПО. Уште од самиот почеток таа поставува три главни цели: да ја поддржува ВМРО во борбата за ослободување на Македонија, да собира средства за помош на бугарското население таму и да ја информира светската јавност за тешката судбина на македонските Бугари. Во следните децении МПО се претвора во вистинска светска мрежа – со клубови и симпатизери на четири континенти.

Таа организира широки кампањи, издава весници и списанија, го одржува живо националното сознание на генерации Бугари преку океанот. Ниту меѓу двете светски војни, ниту во годините на Студената војна МПО ја прекинува својата дејност – напротив, таа останува непоколеблив глас во одбрана на идентитетот, јазикот, културата и правата на македонските Бугари. А по падот на Берлинскиот ѕид МПО е меѓу првите организации кои лобираат пред владата на САД за признавање на независноста на тогашната Република Македонија. Од 1927 г. ЦК на МПО почнува да го издава весникот „Македонска трибуна“, кој е нејзин печатен орган. Весникот се издава на бугарски јазик, подоцна на бугарски и англиски јазик, а денес се издава само на англиски јазик. Денес, повеќе од еден век по своето создавање, МПО продолжува да го носи заветот на своите основачи – да ја брани историската вистина, да ја чува меморијата и да биде столб на бугарштината меѓу македонската емиграција. Токму затоа е важно Бугарија да присуствува на нејзините конгреси – бидејќи во МПО живее духот на македонските Бугари, зачувал сеќавање на борбите и надежите на генерации наши сонародници. Свидетелство за тоа се и двете поздравни писма, испратени до 104-от конгрес на МПО во Чикаго, од претседателот на Република Бугарија Румен Радев и од министерот за надворешни работи Георг Георгиев.

И двете писма ја потенцираат историската заслуга на МПО во зачувувањето на заветот и делото на македонските Бугари во Америка и продолжените напори на организацијата за обединување на сите емигранти од регионот на Македонија, без разлика на нивната народност. Во таа смисла целосно се приклучувам кон определбата дека историјата на МПО е „славна“. И таа навистина е таква – тоа е најстарата и единствената во светот постојано активна организација на бугарски емигранти од Македонија. Обединети околу своето мото „Македонија за македонците“, нејзините членови веќе повеќе од еден век продолжуваат да ги бранат човековите права, културниот идентитет и правото на мирно соживување на сите етноси во Македонија. Се разбира, денес околностите се различни од бурните први години на организацијата. Но токму во тоа е силата на МПО – таа знае да се менува и адаптира, а во исто време останува верна на своите корени. И до денес таа ја живее судбината и грижите на трите делови на Македонија – во Бугарија, Грција и Северна Македонија.

– Во Чикаго, ако не се лажам, е најголемиот дел од бугарската дијаспора во Северна Америка. Дали учествуваше локалната организација на МПО во организацијата на Конгресот? Какво беше учеството и на другите структури од САД и Канада?

– Конгресот на МПО е неспорно централниот настан во годишниот календар на организацијата – своеобразен врв, кон кој се насочени напорите на десетици доброволци во текот на целата година. Тој секогаш се одржува за време на т.н. „долг викенд“ за Денот на трудот во САД, кога Бугари од цела Северна Америка пристигнуваат за да учествуваат во еден тридневен настан, кој спојува политика, историја, култура и чисто човечко дружење. Организацијата на конгресот е колосално начинание, плод на вистинска колективна работа. Со години двигател на овој процес е Конгресниот комитет, предводен од Марија Цакова-Маковски – Американка со корени од гр. Банско, Пиринска Македонија.

Нејзината посветеност и енергија го претвораат конгресот не само во собрание, туку и во празник на традициите и живо сведоштво за силата на македонскиот дух. Програмата е исклучително богата и балансирана меѓу официјалното и емотивното. Во дневните сесии делегатите дискутираат организациски и политички прашања, а навечер конгресот оживува со музика и танци. Традиционални ора од трите дела на Македонија ја исполнуваат салата, а потоа почнуваат да одекнуваат стари носталгични песни за Македонија, пеени до доцните часови од ноќта. Овие моменти се многу повеќе од забава – тие се своеобразен ритуал на паметењето, во кој се испреплетуваат спомени, носталгија и надеж. Особено силно влијание имаше историскиот панел – традиционален акцент во програмата.

Оваа година тој беше посветен на жените-војводи и на херојството на Мара Бунева. На 13 јануари 1928 г. таа го извршува атентатот врз Велимир Прелич на стариот Камен мост во Скопје, а потоа го насочува пиштолот кон себе. Нејзиниот одговор на српскиот офицер – „Затоа што го сакам своето отечество“ – продолжува да одекнува и денес како симбол на саможртвата и силата на духот. Во рамките на панелот беше прикажан и документарниот филм „Одмаздничката“, кој раскажува за животот и подвигот на Мара Бунева. Филмот предизвика силни емоции кај присутните, особено меѓу младите, кои за првпат ја слушнаа нејзината приказна преку слики и сведоштва од екранот. Панелот беше подготвен од клуб „Пирин“ во Чикаго, чии членови – претежно потомци на Бугари од Пиринска Македонија – ревносно ја чуваат меморијата на своите предци.

Специјално од Софија преку видео врска се вклучи и Ана-Мари Бунева, наследничка на хероината, која ги поздрави присутните и им се заблагодари за зачуваната меморија. Вистината, меѓутоа, е дека клуб „Пирин“ не е сам во оваа заложба – кон него се придружуваат и претставници на други клубови на МПО од САД и Канада. Целта е една: историјата да биде пренесена на младите генерации, за да не се прекине нишката на паметењето. Како симболични домаќини, на Генералното конзулство на Бугарија и локалната заедница во Чикаго им припадна честа да организираат дел од програмата на конгресот. Таа вклучуваше настапи на ансамблот „Виванов“, DJ и музичка програма со македонски песни, настап на Бугарката Соња Мембрењо.

Секој од учесниците имаше корени од Македонија или емотивна врска со овој регион. Тоа беше почувствувано од присутните и многумина од нив нескриено изразија задоволство по конгресот, изјавувајќи дека тоа бил највозбудливиот и најбогат со културна програма конгрес во последните децении.

– Вие сте дипломат од кариера, добро ја познавате историјата и дејноста на МПО низ годините. Како Ви се чини, го чува ли денешната генерација заветот на основачите на МПО? Како гледа МПО на состојбата со правата на македонските Бугари во Северна Македонија?

– Без сомнеж МПО е важен дел од бугарското културно-историско наследство во Америка. Нема друга организација на Бугари во светот која сама, без никаква државна или странска помош, изградила десетици цркви, училишта и културни центри. За илустрација, и денес најголемиот дел од црквите под Бугарската патријаршија во САД и Канада се изградени токму од македонски Бугари. Тоа малку се знае во Бугарија. За жал, историјата и достигнувањата на МПО и нејзините лидери остануваат најслабо познатиот дел од бугарската историја. Причините се јасни: во периодот на Студената војна, под влијание на Москва, Бугарија ја сметаше МПО за „непријателска емиграција“. Овој став се промени веднаш со враќањето на демократијата во Бугарија во почетокот на 90-тите, но прекинувањето на живата врска меѓу Бугарите во Бугарија и нивните сонародници во Америка веќе се одрази драматично. Новата бугарска емиграција во САД и Канада ги споделува просторите со наследниците на македонските Бугари, но голем дел од нив веќе имаат други националности и идентитет.

МПО е своеобразен мост меѓу генерациите. Тоа е најдемократската емигрантска организација, во која е добредојден секој што го почитува нејзиниот Устав, а член може да биде секој што има корени од регионот Македонија, без разлика на етничкото потекло. Овој демократски принцип ја претвора МПО во организација – обединувач и контрапункт на слични организации кои имаат за цел да ги игнорираат или негираат Бугарите во Македонија. И покрај асимилациските процеси и обидите на внатрешни и надворешни фактори да се избрише „бугарскиот дел“ од историјата на организацијата и да остане само „македонскиот“, МПО секогаш била и продолжува да биде столб на историската вистина.

Во 2023 г. МПО направи стратешка промена во својот Устав, запишувајќи во преамбулата дека организацијата е создадена од македонски Бугари во 1922 г. Друга важна измена беше укинувањето на набројувањето на народностите кои се прифаќаат за Македонци (Бугари, Власи, Албанци, Турци, Грци и др.) и прифаќањето дека Македонец е секој човек со потекло од Македонија, без разлика на неговата етничка припадност. Оваа измена ја отвори вратата и за граѓаните на денешната Република Северна Македонија, кои се определуваат како Македонци, да станат членови на МПО. Во моментов во Америка нема подемократска и поинклузивна организација на емигрантите од регионот на Македонија.

Прашањето за улогата на МПО во зачувувањето на заветот на македонските Бугари во Америка, нивното културно и историско наследство е од исклучително значење. Ова прашање е уште поважно имајќи ги предвид асимилациските процеси кои неминовно ги оддалечуваат денешните генерации Американци и Канаѓани од традициите на нивните предци. Тука важна улога има новата бугарска емиграција од регионот на Македонија, која има повеќе свесност и знаење за случувањата во Татковината. Ми е драго да споделам дека последниве години сведочиме за блиска соработка меѓу претставниците на старата емиграција во МПО и новата емиграција од Пиринска Македонија. Двете микро-заедници во МПО одлично соработуваат и резултатите се очигледни. Оваа соработка гарантира приемственост меѓу генерациите и пренесување на историската меморија на помладите. Израз на политичките ангажмани на МПО кон случувањата во регионот на Македонија се двете конгресни резолуции усвоени минатата година за време на 103-от конгрес во Гранд Рапидс, Мичиген.

Првата резолуција се однесуваше на европската интеграција на Северна Македонија, а втората – на состојбата со правата на македонските Бугари во Северна Македонија. Во резолуцијата во поддршка на интеграцијата на Северна Македонија во Европската унија, МПО изјави дека владата, опозицијата и јавноста во Северна Македонија треба да се обединат во поддршка на измената на нејзиниот Устав за признавање на македонските Бугари како составен народ на Републиката. Владите на Бугарија и Северна Македонија треба брзо да ги подобрат билатералните односи, засновани на заемна почит, и да продолжат со својот стратешки дијалог, започнат со потпишувањето на Договорот за пријателство, соработка и добрососедски односи на 1 август 2017 г., како и да работат на спроведување на одлуките наведени во протоколите од седниците на Заедничката меѓувладина комисија од 2019 и 2022 г. Во посебна резолуција МПО констатира дека историската автентичност на македонско-бугарскиот идентитет не е официјално признаена во Северна Македонија поради продолжена политика на систематско изопачување на историјата на македонските Бугари и нивното наследство, културни вредности, споменици, надгробни плочи, икони и други историски артефакти. Ова води до сѐ посилни манифестации на бугарофобија и зголемување на нарушувањата на човековите права на граѓаните на Северна Македонија со бугарско потекло, вклучувајќи физички напади, говор на омраза, закани, оневозможување на самоидентификација и поврзани напади.

Овие резолуции го демонстрираат трајниот ангажман на МПО да ја продолжи својата дејност во поддршка на Северна Македонија и нејзиниот просперитет, кој неминовно поминува низ почитување и заштита на човековите права на Бугарите во земјата – во духот на европските вредности и заемната почит.

– Прашањето за единството на МПО, колку што знам, секогаш било во прв план во нејзината дејност. Дали тоа има сега основа меѓу членовите и структурите на МПО? Што ги обединува денес – славното минато, верноста кон традицијата или потребата од сплотеност во условите на современоста? Или сите три заедно?

– Мислам дека прашањето за единството во МПО и помирувањето меѓу различните етнички емигрантски заедници со корени од Македонија се разгледува како егзистенцијален проблем од денешните членови на организацијата. Никогаш досега во целата историја на МПО темата за единството не била толку важна и актуелна. Знаете дека за време на Студената војна МПО последователно го осудуваше насилното создавање на посебен македонски идентитет, различен од бугарскиот, како и вештачкото создавање на посебен „македонски јазик“. Организацијата беше длабоко погодена од процесите на денационализација на Бугарите во тогашната Социјалистичка Република Македонија, како и од обидите на Бугарската комунистичка партија да ги поддржи тие политики преку т.н. културна автономија во Пиринскиот крај.

Како резултат, со децении МПО не го признаваше постоењето на самостоен македонски идентитет, различен од бугарскиот. Тоа, од една страна, ја бранеше историската вистина, но од друга – создаваше дистанца со новите генерации, особено оние родени по крајот на Студената војна, кои ја прифаќаа модерната македонска идентичност. Со стратешките промени во Уставот во 2023 г. МПО најде пат за надминување на овој проблем. Отпадна ограничувачкото набројување на етничките групи кои можат да бидат членови и беше прифатено единствено условие – потекло од Македонија. Оваа одлука ги отвора вратите за претставници на сите заедници, без да се доведе во прашање историската вистина или заветот на основачите на МПО, кои се самоопределувале како македонски Бугари. Така организацијата ги зачувува своите корени, но истовремено ја потврдува и својата актуелност и денес.

– Дали е вистина дека еден од стравовите на раководителите и членовите на МПО е нивната дејност да не биде политизирана, да не се создава впечаток за партиска и друга поврзаност? Успева ли МПО низ годините да избегне надворешен притисок и да ја зачува својата идентичност?

– Тоа е целосна вистина. Јас лично ја поддржувам будноста на МПО и нејзините членови организацијата и нејзината дејност да не бидат користени за политички цели. Како претставник на Владата на Република Бугарија сум исклучително внимателен ниту едно мое дејство или изјава да не може да се толкува како обид за мешање или вовлекување на МПО во политички маневри. Вистината е дека овие принципи наоѓаат целосно разбирање меѓу членовите на организацијата. Надвековната историја на МПО и богатото животно искуство на нејзините дејци не оставаат никаков простор таа да биде претворена во инструмент на која било држава или партија. Се разбира, во минатото имало такви обиди – особено од страна на Белград за време на Студената војна, како и од националистички влади во Скопје во поново време.

За жал, и денес сѐ уште има луѓе во Северна Македонија кои гледаат на МПО низ клишеата наследени од комунистичка Југославија. За нив богатата историја, архивите, десетиците цркви и илјадниците документи на организацијата се закана, бидејќи недвосмислено ги разобличуваат обидите за изопачување на историјата на Бугарите во Македонија. Тоа беше нагласено и во говорот на претседателот Ник Стефанов за време на свечената гала вечер на конгресот. Тој изрази жалење што, и покрај подадената рака и напорите за помирување меѓу македонските Бугари и денешните Македонци, владата на Христјан Мицкоски засега ги попречува тие процеси и ја претпочита политиката на конфронтација. Но тоа не ја обесхрабрува МПО и нејзините членови. Организацијата има историја трипати подолга од постоењето на современа Северна Македонија. Таа длабока историска основа ѝ дава самодоверба и сигурност дека обидите за отуѓување нема да имаат траен успех. Верувам дека братските чувства и врски меѓу двата народа ќе го најдат својот природен израз во едно заедничко европско семејство на споделени вредности и заемна почит.

– Како што знаете, долги години бев дописник на бугарски медиуми во Скопје, во Република Северна Македонија. Не можам да не Ве прашам дали сегашните односи меѓу Софија и Скопје, кои не се блескави, на некаков начин се одразуваат врз внатреорганизациското единство и дејноста на МПО? Го поставувам прашањето со доза неудобност, плашејќи се од можниот одговор. И воопшто, господине Станков, толку ли е потребна МПО на Република Северна Македонија, за „битката“ за нејзиното овладување да биде толку важна за Скопје? Само традиционалниот антибугаризам на политичките елити крај Вардар ли е движечката сила? Или има нешто друго?

– Би излажал ако кажам дека постојаните провокации против Бугарија во последните години од страна на сите влади во Скопје, без разлика на нивната партиска боја, како и институционализираниот говор на омраза кон Бугарите во Северна Македонија, не влијаат врз внатрешната динамика во МПО. Иако не ги следи сите детали од билатералните односи меѓу Софија и Скопје, организацијата со загриженост забележува дека тие не придонесуваат за доброто на нашите сонародници по долината на Вардар. Сум бил сведок на огорченоста со која некои од членовите на МПО го коментираат фактот дека нивните обиди за дијалог со владата на Христјан Мицкоски биле занемарени. За разлика од минатото – вклучувајќи го и крајот на 90-тите години – официјални претставници на Северна Македонија веќе не присуствуваат на конгресите на МПО. Наместо тоа, јавни фигури често ја нарекуваат организацијата „бугарска“, иако таа е американска, а сосема неодамна новинар од Скопје дури повика таа да биде преименувана во „Бугарска патриотска организација“.

Слични провокации, секако, ги навредуваат членовите на МПО. Но тие не се склони ниту да возвратат на такви напади, ниту да се откажат од својата историја, идентитет и принципи. Во Бугарија одамна сме прифатиле дека МПО е американска организација, чиешто дело е благосостојбата на луѓето во Македонија. Се однесуваме со почит кон нејзината мисија и ја чуваме меморијата за нејзините заслуги. Можеби токму тоа плаши одредени кругови во Скопје – дека МПО е демократска организација, во која секој што го почитува уставот е добредојден. А демократијата е закана единствено за оние кои не го посакуваат вистинското добро на народот на Северна Македонија и кои продолжуваат да живеат во сенката на стереотипите и заблудите наследени од комунистичка Југославија.

– На конгресот присуствуваше и делегација на Македонскиот научен институт. Не Ви ли се чини дека врската меѓу МПО и МНИ е природна и дека, ако била прекината по различни причини, е добро што е обновена? Што е заедничкото што нѐ поврзува?

– Присуството на делегација на Македонскиот научен институт во лицето на проф. Георги Николов и доц. Наум Кајчев беше пречекано со искрена радост од сите учесници на конгресот на МПО. Особено возбудлив беше говорот на проф. Николов за време на свечената гала вечер – со својата искреност, сочувство и добрина тој ги трогна сите присутни. Врската меѓу МПО и МНИ е сосема природна. Двете организации се создадени речиси истовремено – во рамките на една година – од македонски Бугари, и споделуваат слични цели, иако користат различни средства за нивно остварување. Заедничкото меѓу нив е токму борбата за историската вистина и за правата на Бугарите во Македонија. И МПО, и МНИ минале низ превратностите на македонското прашање и со сопствени сили и напори работеле за да му ја откријат на светот вистината за потиснувањето на бугарското население во регионот.

– Како човек кој службено е ангажиран да ги развива врските меѓу бугарската држава и нејзината дијаспора во САД, што мислите – во што МПО и МНИ би можеле да бидат корисни едни на други во својата дејност?

– За време на конгресот беше потпишан Меморандум за разбирање меѓу МНИ и МПО – стратешки документ кој ја очертува новата етапа во развојот на двете организации. Убеден сум дека оваа соработка ќе се развива во заеднички научни трудови и публикации на бугарски и англиски јазик, како и во поширока видливост на МПО во Бугарија и надвор од неа. МНИ е академска институција со потврден авторитет, богата и драматична историја. Взаемното дејствување со МПО ќе овозможи историската вистина за борбите за слободна и независна Македонија да стигне до поширок круг луѓе, претставена на достапен и аргументиран начин. Тоа е бесценет придонес како за научната заедница, така и за зачувувањето на меморијата и идентитетот на македонските Бугари.

– И последно прашање од Вашата професионална работа. Жива ли е бугарската дијаспора во САД и во Канада, во добра кондиција ли е? Што претставува за нив денешна Бугарија?

– Бугарската дијаспора во САД и Канада води активен културен живот. Голем дел од заслугите за тоа се должат на црквите, неделните училишта и културните центри, кои и понатаму се полни со илјадници Бугари. Нашата заедница ја сака Бугарија безмерно и ги доживува нејзините радости и тешкотии на ист начин како сонародниците во Татковината. Секој емигрант сака да ја види Бугарија побогата, поуспешна и попочитувана на меѓународната сцена. Оваа врска со Татковината е извор на самодоверба и поттик за Бугарите низ светот да го чуваат својот идентитет и со гордост да го пренесуваат на следните генерации. За мене, а верувам и за моите колеги во дипломатската служба, надежите и стремежите на Бугарите во Америка и низ светот се постојан извор на инспирација и мотивација за служба на Татковината.