Заборавената улога на Србија во холокаустот на Ромите

Пишува: Ивана Николиќ/БИРН

За време на Втората светска војна, во окупирана Србија, заедно со Евреите, во логорите во оваа земја беа затворени и убиени илјадници Роми. Сепак, малку е направено во однос на одбележувањето или зачувувањето на сеќавањето на нивното страдање.

Рано наутро, на 29 октомври 1941 година, нацистичките сили ја окупирале населбата Маринкова бара во Белград, во која живеело претежно ромско население.

Околу пет часот наутро, силите на српската колаборационистичка полиција и жандармерија, влегле во оваа ромска населба и ги одвеле мажите. На исплашените мажи и на нивните семејства им рекле оти ги водат на принудната работа или на рутинска проверка на нивниот идентитет, и дека веднаш потоа ќе бидат вратени.

Но, ниту еден од нив не се вратил.

Меѓу нив биле сопругот, браќата и деверот на Милена Станковиќ.

„Ги зедоа од станот и ги однесоа во логорот Автокоманда (концентрациониот логор Топовски шупи). По два дена, ги однесоа во непозната насока. До денес не сум слушнала ништо за нив“, се вели во изјавата што на 26 јуни 1945 година, Милена, која во тоа време имала 48 години, ѝ ја дала на југословенската Државна комисија за истрага на злосторствата на окупаторот и на нивните помагачи.

Комисијата, која делувала на целата територија на Југославија, била формирана со цел да ги документира злосторствата и другите ѕверства што ги извршиле нацистите и нивните локални помагачи, како и да ги преброи жртвите. Сведочењето на Милена Станковиќ, како и исказите на многу други лица, денес се зачувани во Архивот на Југославија во Белград.

На почетокот на Втората светска војна, во Југославија живееле 300.000 Роми, од кои 60.000 се наоѓале во Србија.

Истражувачите и експертите велат дека сѐ уште нема точни податоци за бројот на Ромите, убиени за време на Втората светска војна, но се проценува дека само во Србија настрадале од 12.000 до 20.000 Роми.

Нивната смрт била директен или индиректен резултат на ригорозните антиромски закони на нацистичкиот окупатор, што ги спроведувал српскиот колаборационистички режим, предводен од премиерот, Милан Недиќ, и од неговата марионетска влада, позната како Влада на национален спас.

Од октомври 1941 до почетокот на 1942 година, во неколку градови во окупирана Србија, мажите, Роми, биле апсени, водени во логори и погубувани, заедно со мажите, Евреи.

Жените и децата од ромска националност, исто така, биле апсени и затварани во логорот Старо сајмиште во Белград, заедно со Евреите.

Околу една третина од нив починале, иако повеќето успеале да преживеат – делумно поради ублажување на прописите, а делумно затоа што престанале да бидат висок приоритет на нацистите.

Инаку, во неделата, во спомен-комплексот Стратиште, кај Панчево, беше одржана комеморација, по повод Меѓународниот ден на сеќавање на Ромите што настрадаа во Втората светска војна, во организација на Министерството за труд, вработување, боречки и социјални прашања на Србија.

„Наша должност е да ги запомниме сите оние кои се убиени тука, да не дозволиме жртвите да бидат заборавени и релативизирани. Ние мора да сведочиме за ова ужасно злосторство и да го предупредуваме човештвото, за такви ужаси никогаш, на ниту еден народ или човечко битие, без разлика каде и да се наоѓаат, да не им се случат“, изјави Далибор Накиќ, претседател на Националниот совет на ромското национално малцинство во Србија.

Активистите, роднините на жртвите и експертите тврдат дека „Самударипен” или „Порајмос” – ромски збор за холокаустот – е речиси заборавено злосторство во Србија и дека малку е направено за зачувување на сеќавањето на оние што биле убиени или прогонувани.

„Се јавува прашање, зошто не им е посветено внимание (на прогонот и на убиствата) на Ромите. Никој не бил навистина заинтересиран“, вели за БИРН, Драгољуб Ацковиќ, член на Светскиот парламент на Ромите, кој спроведе детални истражувања за холокаустот на Ромите во Југославија. „Така, излегува дека Ромите воопшто не страдале”.

Целиот напис прочитајте го на Balkan Transitional Justice