Антисемитското законодавство во Бугарија

Пишува: Силвија Авдала, Израел

До почетокот на Втората светска војна, во бугарското општество и држава немало никакви традиции, па дури и тенденции за репресивни мерки против било коja етничка група или националност. Напротив, во Трновскиот Устав – еден од најдемократските за своето време – има член кој гласи „Секој роб што ќе стапне на бугарска земја станува слободен“. Во исто време, веќе во средината на 1930-тите, Германија донела голем број закони, кои ги ограничувале правата на Евреите и Ромите, забранувале бракови со странци и учеството на Евреи во административните структури.

Во август 1940 година, за време на посетата на премиерот Богдан Филов и министерот за надворешни работи Иван Попов на Адолф Хитлер во Бертегсгаден, за прв пат се дискутира идејата за антисемитски закон. За време на посетата радиостаницата „Дунав“ коментира дека Бугарија повеќе не може да биде пријател со Германија додека не воведе закон против Евреите и тајните друштва. Се коментира и дека и покрај обидите за диверзификација, повеќе од 60% од извозот на стоки и суровини од Бугарија е целосно насочен кон Германија.

Истата недела министерот за внатрешни работи – големиот мајстор Петар Габровски објавува дека „во интерес на Бугарија е ложата да се самораспушти и тоа мора да се случи пред таа да биде забранета со закон“. Шестмина од членовите на 9-члениот кабинет се масони во истата ложа.
Неколку недели подоцна, самиот Габровски во Собранието го претставил првиот антисемитски предлог-закон во историјата на државата. Истиот е насочен и против т.н Јудомасонерија – тајните друштва, меѓу кои се и масонските ложи. На законот се спротивставуваат Сојузот на бугарските писатели, Сојузот на правниците, Лекарскиот синдикат, Светиот синод, па дури и Унијата на резервни офицери.

За Еврејската телеграфска агенција, бугарски Евреин ја коментира ситуацијата на следниов начин: „Речиси сите Бугари од цар Борис надолу се противат на антисемитизмот, но ние имаме антисемитски закон и ова е бугарскиот начин на адаптација“.

Законот ги носи карактеристиките на законодавството од Нирнберг, но има големи разлики со него. Ги ограничува правата на Евреите во занимањето со бизниси со имот. Тие не можат да бидат сопственици на хотели, кина, театри и други јавни простории. Но, според овој бугарски закон, Евреите се Евреи по вера, а не по крв. Така, тоа не ги погодува крстените и Евреите во мешани бракови и нивните деца.

Тоа не ги принудило Евреите да ја напуштат земјата, ниту им било одземено државјанството.
Сепак, тие мора да се откажат од своите автомобили, радија и многу професии. Првите мерки, според законот, стапуваат во сила шест месеци по нивното изгласување во парламентот. Така, властите жестоко се надеваат дека ќе ја минимизираат штетата од него. Периодот се нарекува „180 дена мир“, по неговото истекување, на реверите на бугарските Евреи се појавува жолта ѕвезда, слична на Евреите во Европа. За разлика од нив, сепак, таа ѕвезда е мала , а според извештајот на германскиот амбасадор Бекерле, „Евреите не се казнуваат ако не ја носат, а оние што ја носат често ја комбинираат со нивните медали од војните за национално обединување или други национални симболи“.

Речиси 2.000 од бугарските Евреи брзо преминале во православно христијанство. Тие се ослободени од сите ограничувања. Заслугата е на Бугарската православна црква, која на собир на св. Синод одлучила да издава крштеници ретроактивно и без административна такса.
Кога во февруари 1942 година во берлинското предградие „Ванзе“ се одржала конференцијата, на која се одржал т.н. состанок за „Конечно решение“ една од директивите е Бугарија брзо да го синхронизира својот антисемитски закон со законодавството во Нирнберг. Причината е што без одземање на државјанството, Евреите тешко се депортираат.

Директивата не е прифатена од бугарските власти и нема никакви последици од истата. Германската амбасада во Софија е збунета што на централниот печат целосно му недостасува секаков вид антисемитска пропаганда. „Цврсто сум убеден дека премиерот и Владата сакаат и се стремат кон конечно и неотповикливо решение на еврејското прашање. Сепак, тешкотиите се поврзани со менталитетот на бугарскиот народ, кому му недостасува идеолошката матрица што ја имаме ние. Бидејќи растел заедно со Ерменците, Грците и Ромите, Бугаринот не наоѓа мани кај Евреите, што би оправдале било какви мерки против нив“, тврди германскиот амбасадор Бекерле во писмо од 26 јуни 1943 година. Пратеникот на Адолф Ајхман во Софија бил отповикан и испратен во Франција, поради неуспехот на неговата главна мисија – да ја организира депортацијата на бугарските Евреи во Полска.

По неуспехот, софиските Евреи биле испратени во голем број градови во провинцијата, а некои од нив останале таму до јули 1944 година, кога владата на Иван Багрјанов ги укинала сите мерки наметнати со антиеврејскиот закон.

Меѓутоа, Евреите кои се вратиле во Софија се соочиле со нови тешкотии поврзани со советската окупација. Дописникот на Њујорк Тајмс Џозеф Леви ги споделува своите впечатоци во изданието од 20 јануари 1945 година. „Ситуацијата на Евреите кои се вратија во Софија е жалосна. Тие се без облека и обувки, 3-4 семејства делат една соба, често незагреана и без прозорци. Бугарската влада сè уште не направила ништо за илјадниците Евреи во неволја. Таа тврди дека Евреите сега се еднакви во нивните права со сите Бугари. Ова е фарса, бидејќи единственото нешто во кое Евреите во Бугарија имаат еднакви права и слободи е да гладуваат и да се смрзнуваат. Многумина од нив сакаат да ја напуштат земјата и да заминат на друго место“.

И тоа – одењето на друго место се случува наскоро. Во мај 1948 година е прогласена независноста на Државата Израел. Многу од Евреите кои живееле во зоната на Тројниот пакт се упатиле кон Ветената земја. А бугарските Евреи негуваат такви надежи по бруталната конфронтација со условите на советската окупација. Пораките што тие ги испраќаат до Светскиот еврејски конгрес и до Еврејската агенција за Палестина го добиваат заслуженото внимание. Тогаш премиерот Георги Димитров поставил услов да се дозволи масовна емиграција на бугарските Евреи во Палестина откако на Бугарија ќе и се обезбеди соодветната исплата. Цената – 25 долари за возрасен и 15 долари за дете е договорена со Еврејската агенција за Палестина и се однесува на 45.000 бугарски Евреи.