| |

Фрањо Туѓман и македонските Бугари

Пишува: Доц. д-р Спас Ташев

Фрањо Туѓман е првиот претседател на Хрватска по одвојувањето на земјата од Југославија во 1991 година и ја вршел функцијата до своjaта смрт во 1999 година. Иако ја отелотворува модерната хрватска независност, неговиот живот е полн со пресврти кои ја олицетворуваат драмата на луѓето што живеат во овој дел на Балканот.

Таткото на Фрањо Туѓман е патриот, член на Хрватската селска партија на чело со Стјепан Радиќ, чија идеологија се заснова на барањето независност од Белград. Младиот Фрањо имал симпатии кон хрватските борци за слобода, но кон крајот на 1940 година ги изненадил своите роднини покажувајќи симпатии и кон комунизмот. Кога на 10 април 1941 година се распаднала кралска Југославија и била прогласена независната држава Хрватска, Туѓман воопшто не бил воодушевен и во 1942 година отишол во редовите на југословенските партизани.

По преземањето на власта од страна на југословенската комунистичка партија, животот на Туѓман добил друг тек. Во 1946 година, неговиот татко бил пронајден мртов под непознати околности. Една од верзиите е дека врз него бил извршен атентат од југословенската тајна полиција ОЗНА. За да биде отсечен од семејната средина, на Фрањо Туѓман му била понудена кариера во југословенската армија. Во 1953 година бил унапреден во полковник, а во 1960 година во генерал-мајор. На 38-годишна возраст тој станал најмладиот генерал во Југославија. Ваквиот развој на кариерата е нетипичен за Хрватите, бидејќи 70% од високите југословенски офицери биле Срби и Црногорци. Во овој период Туѓман живеел во Белград. Токму таму не само што се родиле неговите деца, туку тој станал познат по неговото учество во комунистичката индоктринација.

Во 1961 година, сепак, се пензионира и се враќа во Загреб, каде што бил назначен за директор на Институтот за историја на хрватското работничко движење. Тогаш следува уште едно свртување кон минатото. Фрањо Туѓман почнал да сфаќа дека неговиот хрватски народ бил угнетуван во Југославија. Институтот со него на чело станал извор на алтернативни толкувања на југословенската историја, што довело до конфликт со официјалната југословенска историографија и во 1964 г. Туѓман бил обвинет за ширење на хрватски национализам. Во овој период пишува и докторска дисертација на тема „Причини за кризата на југословенската монархија од обединувањето во 1918 година до нејзиното пропаѓање во 1941 година“.

Во овој период, тој пишува серија написи во кои ја критикува југословенската социјалистичка елита. Тогаш се појавила една од неговите најважни книги – „Големите идеи и малите народи“. Книгата имала две изданија, во 1969 и 1970 година и во суштина е монографија за политичка историја. Книгата повторно го втурнала Туѓман во судир со всадените догми на југословенската комунистичка елита во врска со меѓусебната поврзаност на националните и социјалните елементи за време на Втората светска војна.

Оваа книга вклучува посебно поглавје посветено на „Хрватското национално движење и македонското прашање“. Во првиот дел се зборува за односите меѓу борците за слобода во Хрватска и Македонија до 1903 година, а во вториот дел се разгледува односот на хрватската јавност кон големото востание што избувнало на Илинден во Македонија.

Навраќајќи се на историските врски, Фрањо Туѓман ги испитува научните прилози на хрватскиот славист Ватрослав Јагиќ, кој врз основа на неговото истражување за говорот на јужните Словени, дошол до заклучок дека „Кирил и Методиј го земале јазикот на нивниот роден град Солун. – јазикот на солунските Словени од цела Македонија, и преку нивните ученици протерани од Панонија, кои се засолниле во Бугарија, го направиле јазикот на целата бугарска држава. На тој начин државното име Бугарија станува име и на јазикот – бугарски јазик“. Затоа Фрањо Туѓман нагласува дека „Јагиќ прифаќа како закон јазикот на Кирил и Методиј да се нарекува старобугарски, а не старословенски… Јагиќ зборува само за бугарски јазик и македонски Бугари и не ги прифаќа јазичниот и етничкиот идентитет на македонскиот народ“. На овој начин идниот хрватски претседател ги разоткрива тврдењата на официјалната југословенска историографија за Македонија.

Фрањо Туѓман во своето истражување посветува особено внимание на случајот со македонскиот деец Георги Капчев, кој се населил во Загреб. Капчев објавил голем број написи во весниците „Обзор“ и „Хрватска домовина“, кои подоцна биле собрани во одделни изданија на хрватски и на бугарски јазик под наслов „Македонија или гласот на робот“. Цитирајќи го Капчев, Туѓман сака да го побие и југословенското тврдење за „македонскиот“ јазик: „Јас пишувам на бугарски, кој не е ништо друго туку дијалект на словенскиот јазик, на којшто не научија светите словенски учители Кирил и Методиј“. Во своето истражување Туѓман пишува: „Капчев го нарекува словенското население во Македонија македонски Бугари… Во овој дух, хрватскиот поет Август Харамбашиќ – еден од водачите на Правашката партија – составил воведна песна за книгата на Капчев. под наслов „На браќата Бугари во Македонија“.

Пишувањата на Фрањо Туѓман за Бугарите во Македонија не се исклучок. Во времето на т.нар. Хрватска пролет и други локални писатели не се плашеле да ги претстават објективните факти. На пример, Константин Бастаиќ напишал дека „Бугарите… се борат за слободата на Македонија“. Тој изнесува и податоци од „Хрватско право“, во кое се тврди дека „востанието во Македонија го води бугарското население“ и дека во Македонија има „над 1.200.000 Бугари“. Интересен е и цитатот на хрватскиот весник „Дом“, според кој „Македонските Бугари сакаат нов поредок и се борат… Македонските Срби се против Бугарите, бидејќи стравуваат дека Македонија ќе се обедини со Бугарија“.

Поради неговите храбри публикации и активна патриотска дејност, Фрањо Туѓман во 1972 година бил осуден во Југославија на две години затвор, од кои одлежал 9 месеци. Властите во Белград го гонеле и за шпионажа, за што сакале да го осудат на 15 години затвор, но подоцна бил помилуван.

Во 1977 година, Туѓман успеал да ја посети Шведска со лажен шведски пасош, каде што се сретнал со припадниците на хрватската дијаспора, која одржувала блиски контакти со организациите на македонските Бугари. По враќањето во Југославија, Фрањо Туѓман повторно бил изведен пред суд во 1981 година за оваа посета и бил обвинет за ширење „непријателска пропаганда“. Тој е осуден на 3 години затвор и 5 години домашен притвор. Во 1987 година отпатувал за Канада, каде се сретнал со локални Хрвати и активисти на МПО. Во овој период, Туѓман почнал да повикува да се напуштат сите идеолошки спорови од минатото и да се формулира хрватската национална програма, чија главна цел била создавање на независна хрватска држава.

Фрањо Туѓман со Димитар Гоцев во Отава 1990 г.

Во 1989 година, Туѓман ја основал Хрватската демократска заедница и ја водел борбата за одвојување на Хрватска од Југославија. Интересен момент од овој период била неговата следна посета на Канада во ноември 1990 година, кога во Отава се сретнал со Пандо Младенов, член на ЦК на МПО и со Димитар Гоцев, претседател на обновениот Сојуз на Македонските братства во Бугарија . На овие разговори се разговарало за плодната соработка во минатото меѓу Хрватите и македонските Бугари и била договорена идна соработка за остварување на заедничките цели. Набргу потоа, Бугарија стана една од првите земји во светот што ја призна независноста на Хрватска. За жал, после тоа, и покрај напорите на поединци, кај нас не беше доволно ценета важноста на стратешкото партнерство меѓу Загреб и Софија, поради што се уште се чека да се решат важни прашања и за двете страни.

Слични Објави