Одбележуваме 303 години од раѓањето на Св. Паисиј Хилендарски

На 19 јуни се навршуваат 303 години од раѓањето на Свети Паисиј Хилендaрски и 263 години од напишувањето на „Историја славјаноболгарска“. Значењето на епохалното дело „Историја славјаноболгарска“ за будењето на националната свест кај Бугарите во времето на Преродбата го прави св. Паисиј Хилендaрски една од најпочитуваните личности во бугарската историја, пишува БГНЕС. Заслугите на скромниот монах и таксидиот (православен монах што собира дарови за манастир) го вбројуваат меѓу најпознатите дејци на Бугарската Православна Црква.

Кога Бугарија ја одбележува 200-годишнината од појавата на „Историја славјаноболгарска“, Светиот Синод (на 26 јуни 1962 г.) го прогласува преподобниот Паисиј за бугарски светител и го одредува 19 јуни како ден за негова почит и прослава. Отец Паисиј ја осмислува идејата и го пишува своето дело за близу две години (1760–1762). Освен повикот за зачувување на бугарскиот јазик и запознавање со бугарската историја, тој остава и конкретен завет: „Препишувајте ја и платете да ви ја препишат“. Иако при посетата на „германската земја“ го видел книгопечатството, Паисиј бара „Историјата“ да се препишува рачно, сфаќајќи дека таквиот труд претставува гаранција за воспитување на истомисленици.

Истражувањата укажуваат на повеќе од 70 преписи од најбугарската книга, од кои до денес се сочувани 42. Првиот препис на Паисиевата историја е направен во јануари 1765 г. во Котел од отец Стојко Владиславов – идниот епископ Софроние Врачански, по лична средба со Хилендарскиот монах. Следуваат Самоковскиот (1771), Жеравненскиот и Рилскиот (1772), и уште десетици преписи изработени низ различни бугарски краишта. Во времиња на етничка и духовна асимилација, „Историјата“ го буди обесхрабрениот Бугарин за просвета и борба, давајќи му надеж за нова иднина.

Русчук е единственото бугарско место за кое е историски докажано дека за време на Преродбата локалните Бугари создале или користеле цели 6 преписи од „Историја славјаноболгарска“. Првиот русенски препис го направил хилендарскиот таксидиот јеромонах Пантелејмон, кој престојувал во градот додека Русчушка тврдина била во епицентарот на воени дејствија од редовна руско-турска војна. Преписот на отец Пантелејмон Хилендарец опфаќа 92 листа и е завршен во мај 1809 г. На последниот лист препишувачот забележува: „Во оваа година го зедоа и московците овој град во месец септември 13-ти ден и го држеа до месец јуни до 25-ти ден и пак го предадоа на Турците“. Подоцна, овој препис е пренесен на Света Гора, каде што и денес се чува во библиотеката на Хилендарскиот манастир.

Следниот препис е направен истата 1809 година од габровецот Влад Гладичов, кој престојувал во Русчук. До 11 август истата година тој го препишува преписот на отец Пантелејмон, со кого се познавал, додавајќи своја забелешка „за корист на сите љубознателни Бугари“. Гладичовиот препис долго време се чувал во Преображенскиот манастир кај Трново, од каде подоцна е предаден во Трновскиот државен архив.

Третиот препис на „Историјата“, читан од Бугарите во Русчук, е Жеравненскиот од 1772 година. Тој е еден од најраните, создаден во време кога Паисиј сè уште бил жив. На неговите страници има забелешки од читатели, меѓу кои и учител Никола поп Лазаров од Русе. Во 1838 година Жеравненскиот препис е пренесен во Одеса, Русија, и предаден на Васил Априлов. Таму го проучувал и Георги Ст. Раковски. Две децении подоцна овој препис станува дел од збирката на Украинецот Иван Курис, која за време на Граѓанската војна во Русија се распрскува на различни места.

Вториот русенски препис е дело на учител Никола поп Лазаров. Во 1811 г. во Русчук тој го копира Жеравненскиот препис во книга со обем од 72 листа, со ракопис што е опишан како „црковно писмо, доста убаво“. Учител Никола додава свое послание до читателите на неговиот препис: „…ја прочитав оваа историја и разбрав што е напишано во неа, и вие, браќа, потрудете се и прочитајте ја, за да биде за корист на Бугарите и пофалба, а на штета на Грците и Србите“. Лазаровиот препис има посвета до „хаџи Димчо хаџи Георгиевич, бугарски трговец“. Денес се чува во Националната библиотека „Св. Кирил и Методиј“. Интересно е што Бојан Пенев лично направил копија од Лазаровиот препис.

Русенскиот „Царственик“ – следен препис на Паисиевата „Историја“ – е датиран не подоцна од 1831 г. Според писмо на Јуриј Венелин од 27 септември 1837 г. до Васил Априлов, овој препис на пергамент се наоѓал кај логотетот на Червенската митрополија, кој времено живеел во с. Бабадаг, Северна Добруџа. Нема податоци дали овој „Царственик“ е зачуван.

Шестиот препис на „Историјата“ на Паисиј со русенска поврзаност е препис од 1844 година со веројатно трновско потекло, чуван во библиотеката на Доростоло-Червенската митрополија, а подоцна предаден на Црковно-историскиот музеј во Софија.

„Историја славјаноболгарска“ прва ни дава писмени податоци и за единствениот бугарски светител со потекло од русенскиот крај – св. Димитриј Басарбовски. И покрај многубројните свои патувања низ Бугарија, веројатно е дека Паисиј не го посетил Русе, бидејќи во делото го спомнува отшелникот св. Димитриј од с. Басарбово кај Свиштов. Според најновите податоци откриени од Хилендарскиот манастир, Паисиј починал на крајот од 1772 година за време на своето патување како таксидиот во Хилендарскиот метох во селото Ампелино кај градот Станимака – денешната населба „Лозница“ во Асеновград. Имал само 50 години.