Проф. д-р. Неделчев: Захариј Стојанов прв ги осознал поробувачките претензии на Русиja кон Бугарија

Улогата на Захариј Стојанов во народно-ослободителното движење е претежно како сведок, притоа тој не секогаш бил директен сведок на настаните. Знаеме дека „Записките за бугарските востанија“ се направени како прераскажување, голем дел од нив прераскажуваат заплети што биле преземени од други автори, мемоаристи и директни учесници во овие настани. Големата улога на Захариј Стојанов е тоа што ги прави епски наратив, и што ги поврзува во едно сите овие приказни.

Ова за БГНЕС го изјави литературниот критичар, политичар и јавен деец проф. д-р Михаил Неделчев по повод денешната годишнина од смртта на Захариј Стојанов, кој починал на 2 септември 1889 година во Париз.

Со своето присуство како автор-наратор, Стојанов им дава на „Записки“-те интимност, чувство на директно набљудување на настаните. Тоа е многу убава илузија, многу силна, убедлива и важна за перцепцијата на неговите дела.

Стојанов ги напишал првите биографии на Васил Левски и Христо Ботев. Негова е заслугата во новата бугарска историја над сите личности да стојат националните револуционери Левски, Ботев, Раковски.

Како и сите големи бугарски преродбеници, и Захариј Стојанов многу брзо сфатил дека Русија како што е наш ослободител, таа е и наш поробувач. Многу брзо сфатил дека руските царски интереси не одговараат на бугарските национални интереси и на новата бугарска држава и самиот напишал многу текстови во оваа насока. Не случајно Стојанов е еден од најблиските соработници на Стефан Стамболов – самиот Стамболов не е русофоб – не ја мрази Русија, но се противи на руската империјална политика. Слично на тоа, Захариј Стојанов е критичен кон руската империјална грандоманска грандиозност и во овој дух пишува многу текстови.

Кај Иван Вазов катарзата во неговите ставови кон Русија била подоцна и многу посложена, додава проф. Неделчев. Вазов бил поддржувач на Русија, дури и во Првата светска војна, кога нашите војници застанале против руските трупи во Добруџа, Вазов во ужас ќе рече: Браќа, што правиме, зошто така?

Захариј Стојанов многу порано станал свесен за руските империјални претензии.

На прашањето каде во бугарското општество се изгубени лекциите од овие луѓе, проф. Неделчев коментира дека бугарското општество постојано запаѓа од едната, па во другата крајност. Тоа е длабоко поларизирано, дел од него е абдалски русофилско – што и да се случи, ќе вели „како Русија втора нема“, а другиот дел е или прозападен или скептичен кон Русија во нејзината улога на ментор, ослободител, чувар на бугарските интереси, завршува проф. д-р Неделчев.