| |

ЦРНО И БЕЛО ВО ЕДНО СЕ ПРЕПЛЕТУВААТ

Пишува: Коста Филипов

Едноставно нема како поинаку – кога ќе седнеш да пишуваш за денешна Северна Македонија утрото на 19 април 2021 година, темата дојде сама по себе. Сакале или не, таа едноставно се наметнува.

На денешен ден, пред осум децении, бугарската војска влегува во Вардарска Македонија. Фигуративно, овој ден се нарекува бугарски Велигден поради две работи: прво, затоа што навистина е во пресрет на најголемиот православен христијански празник и второ, затоа што за многумина во нашата земја и крај Вардарот тогаш, и денес, доаѓањето на бугарската армија е знак на воскреснување на бугарската идеја во Македонија.

Еден од првите што брзале да ги пречекат бугарските војници бил Панде Ефтимов, роден во селото Претор на брегот на Преспанското Езеро. Колку пати разговаравме со него за тоа време, секогаш му се појавуваа солзи.

„Знаеш ли, ние децата имавме задача да бараме и да собираме цвеќиња за да ги пречекаме војниците. Не остана ниту едно цвеќе во дворовите, ги откинавме сите и ги дадовме на возрасните. Чекавме драги гости! “

Поминаа години, Панде ќе помине низ својата голгота, како млад учител во битолско село летото на 1956 година ќе ја фотографира камената плоча во дворот на руинирана џамија и во прилично конспиративен начин ќе ја предаде фотографијата на амбасадата на Бугарија во Белград, за таа подоцна да стане вистински хит во бугарската историја. И да стане еден од најважните доказни аргументи во изјавата за бугарскиот карактер на семејството на кралот Самуил и околното население. Натписот во Битола го започнува својот тежок живот со фотографија од фотоапаратот на Панде во време кога не беше воопшто безбедно да се бараат бугарски корени во Македонија, тогаш југословенска република. Ова е 1956 година!

Подоцна, во раните 1970-ти, Панде стана жртва на наместен судски процес, доби казна и ја издржа, но тоа го влоши неговото здравје. Локалните комунистички власти во Скопје сакаат да му докажат на Белград дека се борат против манифестациите на либерализам и национализам и ги избираат Панде Ефтимов и Георги Ордев – интелектуалци, познати личности од републиката. За нив бил приврзан полициски доушник, кој создал досие со повеќе томови во кој едно од најсериозните обвинувања било дека на 4 мај отишле да положат цвеќе на гробот на Гоце Делчев во црквата „Свети Спас“ на Калето во Скопје .

После тоа, животот на Панде стана пекол, па дури и отцепувањето од Титова Југославија за време на нејзиното распаѓање во раните 90-ти не го смени тоа. Панде остана тежок Бугарин, иако бугарската држава го „моташе“ седум години пред да одлучи дека заслужува да биде нејзин граѓанин. Покрај тоа, неговиот бугарски пасош му бил предаден преку посредник од страна на профитерите, кои долго време не сакале да му го дадат. Горчината од однесувањето на Софија во текот на годините на независноста на Република Македонија не го спречи во последните часови, кога почина пред четири години во Воената медицинска академија во Софија и речиси целосно го загуби гласот, да ни шепне: „Чувајте ги односите меѓу Бугарија и Македонија, има иднина во нив“.

Подоцна, постхумно, неговите синови дојдоа во Софија да добијат од претседателот Румен Радев Орден Кирил и Методиј, втор степен за неговите услуги за зачувување на бугарскиот дух во Македонија. Истиот овој човек, кој страдаше поради цврсто убедување во неговите бугарски корени, во неколку наврати со горчина и разочарување од насоката во која се развиваат, поточно не се развиваат односите меѓу луѓето од двете страни на границата , ми велеше: „Кочо, подобро ќе беше да не дојдевте во 41-ва.“.

Што се случило во тие години, од пролетта 1941 година до денес, што беше толку фрустрирачко за овој здрав и разумен човек? И, зарем ова не е драмата на неколку генерации Бугари крај Вардарот, принудени да ги почитуваат новите наредби и новите идеологии наметнати од властите преку образование, пропаганда, медиуми, култура и сл. Алатки за перење мозок има колку што сакате. Зарем ова не беше разочарување од однесувањето, тишината, лукавството на бугарската држава во текот на сите овие години да се усогласува повеќе со туѓите интереси отколку со своите. Да заборавиме, или да се преправаме дека правата на Бугарите преку границата не влијаат врз нас, бидејќи нивната заштита може да уништи нечиј мир. Колку аристократски, а? И сега се прашуваме дека веќе четири или пет генерации, а можеби и повеќе, ако внимателно ги изброиме годините по 1945 година, биле подложени на вистинско малтретирање за да ги заборават своите бугарски корени. А тој, бугарскиот дух полека пресушува, изгубен и само најотпорните луѓе како Панде го носеа до денес. Не случајно првиот претседател на Република Македонија и стариот белградски службеник Киро Глигоров во изјава во Собранието во Скопје некаде кон крајот на неговиот мандат во 1999 година објави дека со бугарштината во суверена и независна Република Македонија конечно е завршено .

Имам подготвен пример за ова, што го споделувам од време на време. Борис Попѓорчев беше новинар, драг пријател и колега за време на мојата работа во Скопје. Малку постар од мене, но со богата семејна историја. Во еден наш разговор, тој ми призна дека како дете присуствувал на поклонение пред тлените останки на царот Борис III во 1943 година. Не можев да верувам. Тој бил во групата деца од Македонија, деца на истакнати Бугари таму, кои биле испратени во летниот здравствен камп во близина на Твардица. Нивното враќање во Софија се совпаднало со поклонението.

„Отидовме, имаше долга низа на луѓе. Не можевме да чекаме, па нашите водачи отидоа и рекоа дека децата од Македонија дошле да се поклонат. И, од Македонија, нека дојдат! Така сите поминавме пред другите “, рече Борис.

Неговиот татко Богдан Попѓорчев беше еден од најистакнатите луѓе во родниот Велес. Се школувал во Виена како лекар, активен член на Македонската младинска тајна револуционерна организација (ММТРО). Тој го прифаќа доаѓањето на бугарската администрација како национално ослободување. Кога бугарската војска се повлекла од Македонија, бил предупреден да го напушти Велес. Д-р Попѓорчев одговорил: „Немам причина. Јас не сум сторил ништо антинародно. Единствената разлика помеѓу мене и партизаните е таа што јас сум Бугарин и инсистирам на тоа дека сите сме Бугари. Дозволете ми да ми се суди, достоинствено ќе ја бранам својата национална чест на суд “.

На 14-15 јануари 1945 година, 53 лица од Велес биле однесени на еден од ридовите околу Велес, биле уапсени заради соработка со окупаторот. Без судење и казна, сите биле убиени со удари од мотики, копачи и лопати, со кои ги ископале гробовите.

Д-р Богдан Попѓорчев беше еден од првите што стана жртва на бесната пијана српска војска. Вистината за овој случај излезе на виделина во раните 90-ти.

Па, затоа велам дека работите не се само црни или бели. Ако ме разбирате што сакам да кажам.

PS (бел. уред.): Во досието на Панде Ефтимов стои дека за време на служењето казна затвор во Идризово, се држел настрана од Македонците, па затоа не можеле да најдат соработник за да го кодоши, туку сите пријатели му биле албанци затвореници и тоа претежно од Преспанскиот крај, со кои имал долгогодишни семејни врски.

Слични Објави