| |

Двете реалности во Скопје во 60-тите години на минатиот век

Пишува: Доц. д-р Спас Ташев

Во 1968 година, весникот на МПО „Македонска трибуна“ објавува серија написи во кои се претставени патувачки белешки за тогашната СР Македонија како дел од Титова Југославија. Авторот на патеписите живее во Америка, но е роден во Битола, каде ги посетува своите роднини. За да се заштитат од репресија роднините на авторот, неговото име не е објавено од редакцијата. Опишаните впечатоци се вреден извор на информации за состојбите во целата земја, но се издвојуваат белешките за Скопје со двете спротивни половини, разделени од реката Вардар. На неговиот лев брег е стариот град со преродбенската чаршија, а на десната се новите згради и владата.

Според авторот, политичкиот врв во Скопје е концентриран во „ една грст луѓе, кои се познати и токму на нив се заснова големосрпскиот шовинизам“. Нејзините носители се концентрирани во новиот модерен и добро развиен дел од градот, кој, сепак, е запоседнат „од строги владини функционери и вкрстени агенти, со искривени зборови и искривени мисли“.

Материјалот во „Македонска трибуна“ остава впечаток дека во македонскиот главен град, човек се чувствува како во „јаничарско село“ и секој момент може да го најде некаква неволја. „Навистина, новото јаничарство во Скопје е најголемата пакост што и е направена на Македонија. Крсте Црвенковски, Панче Ајрински, Миле Крстиќ, Кочо Павловски и многу други Бугари денес се непријатели на се бугарско и се подготвени да ги предадат своите најблиски роднини доколку се осмелат да ја спомнат нивната вистинска националност… Јаничарството добива страшни размери и страшни облици. Еден ден ќе се пишуваат книги за оваа болест, а ќе се бара и строга одговорност од сторителите“.

Старото, вистинско Скопје е сосема поинакво. Во него „може да се слушне пристоен бугарски говор, да се видат чистите бугарски очи и насмевки, да се почувствува вистината за животот“. Токму во стариот дел на градот, претставникот на МПО се сретнал со двајца средовечни скопјани, кои неколку години биле во затвор само затоа што се дрзнале групно да ја проучуваат историјата на бугарскиот народ. Весникот ги пренесува зборовите на самите жртви.

Првиот вели: „Учествував во борбата против ропството и во 1947 година сфатив дека не можам да бидам ништо друго освен Бугарин. Почнав тајно да ја проучувам историјата на мојот народ, бидејќи во училиштата, универзитетите и во книгите „историјата“ на денешна Македонија беше најголемата лага. Во нашата група дојдоа млади момчиња и девојчиња. Бевме разоткриени и осудени“.

Другата жртва споделува: „Има ли друго место во светот каде што луѓето се осудени на затворски казни затоа што ја проучуваат историјата на сопствениот народ? Најстрашното фалсификување на денешните управници е дека ние не сме Бугари. Нашите баби и дедовци, ние, нашите деца и внуци, не можат да бидат ништо друго освен Бугари. Не затвори, не бесилки, логори и фалсификати- што и да смислат во Белград и Скопје, ние нема да ја смениме нашата народност“.

Природата на репресивните мерки е видлива од откритието дека во Република Македонија трилогијата на Димитар Талев – „Железниот светилник“, „Преспанските камбани“ и „Илинден“ се прогонува со иста жестокост како весникот „ Македонска трибуна”, “Спомени”-те на Иван Михајлов … Кога ќе се вратат некои туристи или посетители од Бугарија, првата задача на тајната полиција е да открие дали со себе донеле бугарски книги. Тешко на тие што се фатени во овој „злостор“.

Судирот меѓу двете реалности во Скопје е претставен во случајот со Кољо и братот на неговата сопруга Павел. Четири месеци откако младото семејство се вселило во нов стан, 10 млади мажи и жени се собираат да се забавуваат. На оваа средба Кољо изјавил дека се чувствува Бугарин и ќе ги учи своите деца – синот и ќерката, на бугарски јазик и бугарска историја. Покажува и учебници што ги купил додека бил во Бугарија. Неговата сопруга, сестрата на Павел, се согласува и ја поддржува оваа идеја. Прославата завршила, гостите си заминале, но пред зори во станот доаѓаат југословенски полицајци и младото семејство било однесено на информативен разговор. Сопружниците одат и не се враќаат ниту тој ден, ниту следниот. Следува брзо судење и три години затвор. Единствениот сведок е Павел. А материјален доказ се одземените бугарски учебници за деца. Сестрата починала во 1967 година, а нејзините деца биле малтретирани на училиште бидејќи нивните родители биле во затвор.

Анализирајќи го овој и други случаи, Македонска трибуна пишува: „Во Скопје се зборуваат два јазика: едниот, чисто бугарски народен јазик, оставен од дедо и прадедо, и новиот, србизиран јазик на „македонските интелектуалци“, кои како да се разбираат подобро кога зборуваат српски. Не признаваат, ама духот на овие луѓе е српски, затоа тие ги фалсификуваат сите стари бугарски споменици во државата… Важно е бугарскиот дух и љубов да се живи во срцата и душите на младите во Скопје.

Посебно интересни се впечатоците од летото 1968 година, кога избувнале настаните во Прага. Авторот пишува: „Стигнав во Битола неколку дена пред да влезат руските трупи во Чехословачка. Ситуацијата беше многу тензична, општа конфузија… На 22 август, големците во Битола чекореа со застрашувачки погледи. Законите што ги донесоа не беа против Советска Русија, туку против Бугарија. Тие си го врзаа во крпа: ако Бугарија учествува во окупацијата на Чехословачка, утре веројатно ќе учествува и во окупацијата на Југославија“.

Опишаната слика предизвикува полемика кај самите македонски комунисти. На пример, пред да замине од Битола, претставникот на МПО се сретнал со негов познаник од КПЈ, поранешен иселеник во Америка. „Пред да се разделиме ме праша дали е вистина дека Иван Михајлов објавил одлична книга за Македонија.

„Три книги, го поправив.
„Сакам да ги читам.

Ги имате во библиотеката во Скопје.

Ги држат под клуч и ги даваат само на важните големци. Јас сум од долната скала, ми одговори и почна да ме прашува за емиграција, за организации, за Македонската трибуна. Ми кажа дека видел неколку изданија на весникот неодамна …
„Нашиот весник“, му реков, „ја брани вистината и го осудува фалсификувањето“. Затоа го објавуваме“.
Тоа се двете лица на Скопје, и на цела Македонија во 60-тите години. „Тие и ние. Макар че днес управителите са тукашни, народът ги счита за продадени на Белград, както на времето считаше ренегатите, и не прави никаква разлика“. Оваа поделба е навистина драматична и ги открива размерите на новото мачеништво на Бугарите покрај Вардарот.

Сепак, најтрагично е резимето што МПО го прави во однос на природата на политичките процеси од 1945 година на територијата на денешна Северна Македонија. Главниот заклучок е дека луѓето од власта по волја на Белград пливаат во водите на српскиот шовинизам и нивните напори се насочени исклучиво кон немилосрдна борба против бугарската свест на населението во земјата. Да се ​​убие оваа свест, да се избрише секое сеќавање од минатото на овој народ, поврзано со општата бугарска национална преродба и неговата борба за слобода – тоа е главната цел на нивното владеење. Сè друго е споредно“.

Иако Скопје ја прогласи својата независност од Белград во 1991 година, политиката што се водеше во земјата не се промени суштински. Ова јасно ги покажува наследените злобни практики и зависности од југословенската ера, кои денешна Северна Македонија мора да ги надмине за успешно да го следи својот европски пат.

Слични Објави