Хрватите-сојузници на македонските Бугари

Пишува: Доц. д-р Спас Ташев

За време на основањето на Југославија во 1918 година, таа во своите граници вклучувала голем број народи угнетени од Белград. Ова е предусловот тие да започнат заедничка борба за своето ослободување, период за којшто се знае многу малку.

Откако Југословенската комунистичка партија ја презеде власта во Белград во 1945 година, колони од нови бегалци ја напуштија земјата. Поминале неколку години пред водачите на македонските Бугари и Хрватите бегалци во разурнатата Европа и во различни делови на светот, повторно да ги воспостават своите контакти.

Ова се случува во 1950 година, кога Хрватите што се населија во Чикаго, Круно Панџиќ и Берто Драгичевиќ, одлучиле да присуствуваат на 29 -от конгрес на македонските Бугари, што се одржал во Гери, Индијана.

Двајцата одржале говори во име на сите хрватски бегалци во Европа и Америка, привлекувајќи го вниманието не само кон заедничката борба во кралска Југославија, туку и кон потребата за нејзино продолжување против србокомунистичката диктатура. Меѓутоа, изненадувањето било уште поголемо кога во салата се појавил Словенецот Мирко Геретиќ, уредник на емигрантскиот весник „Словенечка држава“. Овој конгрес ги поставил темелите за нова заедничка борба на угнетените заедници во Југославија.

Не задоцнува ниту првиот заеднички масовен настан. На 5 ноември 1950 година, во Чикаго се одржал протестен собир на Словенците, Хрватите и македонските Бугари. Нему му се придружиле претставници на Црногорската унија во Америка. Говорник од бугарска страна на овој настан бил Методи Чанев. Тој навел дека „режимот предводен од диктаторот Тито, нема ниту најмала трага од вистинска демократија“… Посебно во Македонија, режимот на Тито речиси и да не се разликувал од режимот на српските кралски династии. Иако Македонија е прогласена за една од шесте федерални републики на Југославија, наредбите за нејзините прописи доаѓаат од Белград. Покрај тоа, владата на Тито наметнала нов јазик наречен „македонски“ да се учи во училиштата. Овој јазик … е измешан со многу српски зборови, туѓи за локалното население. Преку него, треба да се србизираат македонските Бугари … Не ја признаваме денешна Југославија “.

На овој собир, трите угнетени народи усвоиле меморандум до меѓународната заедница во кој се навеле дека целта на политиката на Белград е „да се србизира македонското население, кое со векови, според сите истакнати филолози, зборувало само бугарски“. Комунистичките власти ја негираат илјадагодишната култура и образование на македонските Бугари “.

Една од најважните одлуки на собирот во Чикаго било формирањето на Американскиот комитет за слобода за Хрватска, Македонија и Словенија. Нејзин претседател станал Хрватот Љубо Чувало, а секретар бил Бугаринот Љубен Димитров, главен и одговорен уредник на весникот „Македонска трибина“. Претседател на контролната комисија бил Методи Чанев.

На 13 мај 1951 година, овој формат се повторил во Детроит, каде што во Народниот дом на Македонско-бугарската црква „Св. Климент Охридски “трите заедници уште еднаш протестирале„ против заедничкиот непријател на нашите поробени татковини – Тито и српските комунисти “. Во овој период, била воспоставена долгогодишната практика, особено кај македонските Бугари и Хрватите, да остваруваат меѓусебни посети на нивните настани, да разменуваат честитки и да ги информираат претставниците на нивните заедници во нивните публикации за заедничката борба.

Така, соработката прераснала во јавни демонстрации. На 27 ноември 1961 година – датум што режимот на Белград го смета за „ослободување на Југославија“ – македонските Бугари и Хрватите во Торонто формирале акционен комитет и повеќе од 400 луѓе учествуваат во масовниот протест пред градскиот театар, блокирајќи го прикажувањето на пропаганден филм., во организација на југословенското дипломатско претставништво.

Во 1962 година, бугарско-хрватската соработка била подигната на уште повисоко ниво. Во текот на летото, лидерот на Хрватското ослободително движење, Стјепан Хефер, ги обиколил САД и Канада, каде одржал серија состаноци со претставници на македонските Бугари, каков што бил Методи Чанев, претседател на Централниот комитет на МПО и нивниот духовен водач протереј Васил Михаилов, кој го посетил илинденскиот пикник во Торонто, итн. Овие настани се опфатени во хрватските емигрантски изданија „Хрватска“ во Буенос Аирес и „Даница“ во Чикаго.

Врз основа на оваа соработка, истакнати Хрвати станале главни говорници на годишните конгреси на македонските Бугари. Во 1963 година говор одржал професорот Климент Михановиќ од Универзитетот во Сент Луис, во 1973 година главен говорник бил отец Љубо Чувало, во 1976 година главен говорник бил Антун Бонифачиќ – претседател на Хрватското ослободително движење, а во 1985 година Јанко Скарбин – претседател на Хрватскиот национален фронт. Водечката линија во нивните говори било бугарско-хрватското пријателство.

Хрватските лидери многу добро го познавале бугарскиот национален проблем. Така на пример. Антун Бонифачиќ вели: „Во 1893 година, основачите на вашата организација во Солун размислувале по кој пат да одат и одлучиле, како добри Бугари, да ја зачуваат вашата бугарска народност, преку автономија што води кон независност. Белград во тоа време работел со султанот … А денес, кога имате бугарска држава со 9 милиони жители, а Белград се обидува да ви ја украде програмата, вие продолжете ја вашата борба со истата програма што ја водиме .. По сето она што се случи во светот во последните 50 години војни и уништувања, декларацијата (на Бугарите и Хрватите) во Софија во 1929 година најдобро му покажа на светот што сакаме ние, Хрватите и вие Бугарите од Македонија … Ниту Хрватите, ниту Бугарите, Албанците и Германците можат да живеат во Југославија, освен како робови “.

Најголемото достигнување во соработката меѓу македонските Бугари и Хрватите била декларацијата за ситуацијата во Југославија, која во 1969 година била претставена пред Ју Тант, генерален секретар на ОН. Документот е потпишан во име на хрватското ослободително движење од д -р Степан Хефер, а во име на македонското ослободително движење од Иван Михајлов. Формирана е мешана делегација, вклучувајќи ги Степан Хефер, Анте Бонифачиќ, Ото Неговетиќ и Антон Нешиќ од хрватска страна, и Петар Ацев, Христо Атанасов и Благој Марков од бугарска страна. Групата била примена на 27 март во седиштето на ОН во Њујорк од Едвард Лоусон, заменик -директор на Одделот за човекови права. Покрај тоа, декларацијата била доставена до Индија, Јапонија, Израел, ОАЕ, Австралија и др. постојани претставници во ОН.

Во однос на населението во Македонија, во документот се наведува: „Иако географски поврзани со своите браќа во бугарската држава, македонските Бугари во текот на нивната скоро седумдецениска ослободителна борба изјавуваат дека во име на балканскиот мир и хармонија се жртвуваат прифаќајќи создавање на независна Македонија, организирана по примерот на Швајцарија, со еднакви граѓански права на сите националности кои живеат во земјата – Бугари, Турци, Романци, Грци, Албанци, итн … Во југословенската држава постојат добро воспоставени историски, етнографски и културно разнолики националности – Хрвати, Словенци, Срби, Бугари итн., со свои национални стремежи. Мора да се најде лек за отворените рани во телото на Европа, бидејќи се’ уште има нерешени национални прашања, пред се оние на Хрватите и македонските Бугари “.

Една од главните грешки на бугарската дипломатија по 1990 година е тоа што таа не покажа интерес за ваквите важни современи документи и не направи напори да го продолжи бугарско-хрватското партнерство за да си обезбеди мотивиран сојузник во одбраната на бугарските национални интереси во Македонија.