Ц. БИЛЈАРСКИ: РС МАКЕДОНИЈА ЌЕ ГИ УНИШТИ ДОСИЕЈАТА ПО 1945 Г, БИДЕЈЌИ СОДРЖАТ ИНФОРМАЦИИ ЗА АНТИБУГАРСКИТЕ СУДСКИ ПРОЦЕСИ

Белград не ги даде сите документи на Скопје, вистинските архиви на поранешна Југославија се наоѓаат во Србија.

Грците ставија стап во тркалото на бесната антиквизација во РС Македонија, но спомениците на глупоста и вулгарноста сè уште се на своите места, вели историчарот Цочо Билјарски за Фактор.бг.

Фактор: Господине Билјарски, Бугарите од Битола побараа од претседателот Стево Пендаровски да ги декласифицира досиејата од 1945 година. Зошто молчи Северна Македонија, кои тајни се кријат во класифицираните документи и што не треба да дознаат Бугарите и Македонците?

Билјарски: Не е толку важно што треба да ние да дознаеме од архивите. Поентата е дека, во Северна Македонија треба да разјаснат многу моменти, како од нивната историја, така и од нивниот современ живот. Од досиејата тие ќе дознаат факти за нивната припадност кон бугарскиот народ. Некои факти од досиејата на некои поединци во РС Македонија веќе се појавија во јавност. Интересно е тоа што архивите на УДБ треба да содржат документи за концентрационите логори, затворите и антибугарските судења. Во исто време, јас и моите колеги ги разгледавме архивите на југословенскиот премиер, Милан Стојадиновиќ. Се зборува за Вардарска бановина и се зборува за „Бугари“ насекаде. Припадниците на ВМРО се дефинирани како „бугарски разбојници“. Дури и да не се отворат досиејата, стотици други документи може да се прочитаат во Архивот на Македонија во Скопје за судските процеси против македонските Бугари, судени според законот за соработка со т.н. „Бугарски окупатор“. На стотици страници од овие документи направивме копии од постојната размена помеѓу нашите архиви, кои се чуваат во Централниот државен архив во Софија и секој може да влезе и да ги прегледа. Интересно, овие документи се комбинираат со оние за обична кривична постапка против криминалци, убијци и крадци. Починатиот новинар Владо Мокров пишуваше за откриените гробници во полињата околу Велес, Штип и Радовиш, каде што Бугарите беа стрелани по 1944 година. Во Скопје беше објавена книга за стрелањето на бугарските војници и офицери кои служеле во бугарската војска во период 1941-1944 година. Настаните во Скопското кале, но таму вистината е заматена и задскриена. Мора да се чита меѓу редови.

Фактор: Дали во класифицираните македонски документи има информации што ќе ја расветлат улогата на Бугарија, Георги Димитров, СССР?

Билјарски: Мислам дека нема да се најдат такви документи. Бев на промоција на книга од Крсте Црвенковски. Во истата се раскажува за неговите средби со Тодор Живков. Таму ги има стенограмите од тие средби. Еден македонски историчар неодамна ја објави архивата на Ј.Б. Тито, зачувана во Белград во 3 тома. Интересно е што тие не ги содржат сите информации што ги имаме во нашите архиви и во архивите на Коминтерната. Очигледно, се прави избор на информациите што нашите западни соседи во Белград им ги даваат на скопските историчари, новинари и писатели. Ние сме заинтересирани за активностите на југословенските служби во 1944-1946 година. Индиректно, може да се најдат информации за соработката на нашите служби во овие процеси, а зачувана е и објавена таква преписка помеѓу В’лко Червенков и Александар Ранковиќ, шефот на ОЗНА . Кога бевме во Скопје пред околу 20 години, покажавме интерес за личните архиви на Лазар Колишевски и Вера Ацева, како една од најистакнатите партиски и државни личности од тој период. Не добивме пристап до нивната документација, затоа што тие сè уште беа живи и не ја добивме нивната согласност. За Владо Куртев, еден од спасувачите на ќустендилските Евреи, кој бил човек на Иван Михаилов се знае дека исчезнал без трага по 1946 година. Во Скопје ние го најдовме неговото сведочење на српски јазик. Како компензација за тоа што не бевме примени во архивата на Л. Колишевски, ми беше дадена фотокопија од записникот од неговиот распит од страна на тогашниот директор на Архивот на Македонија. Оригиналниот записник од неговиот распит се чува во архивата на Лазар Колишевски во Скопје. Очигледно, Куртев не исчезнал без трага, туку бил застрелан од локалните служби, без суд и пресуда. Друг случај – на крајот на 1944 година имало обид да се запали Охрид од страна на Германците, кога биле спасени неколку заробени бугарски војници. Преведувачката на германскиот командант, Кети Савинова, Австријка по потекло, сопруга на охридскиот фотограф Петар Савинов, била уапсена по 1944 година и исто така исчезнала без трага. Тогаш нејзиниот сопруг отишол лично кај Георги Димитров, кој го контактирал Тито и по извесно време Кети Савинова се вратила дома. До крајот на својот живот, таа не зборувала за она што го доживеала во пеколот на Тит. Нејзината архива беше доставена до Централниот државен архив и јас му реков на Серафим Северњак, кој напиша книга за овие настани, дека може да ја дополни својата книга со документи од нејзината архива. Неговите зборови беа дека завршил со ова прашање, и тој имаше деца, а наскоро после тоа го напушти овој свет. Очигледно, имало слични врски. Постојат многу интересни документи зачувани меѓу документите на поранешниот Архив на партијата поврзани со Павел Шатев, кој беше министер за правда во Скопје по 1944 година и е единствениот преживеан „солунски атентатор“ кој бил советски шпион во Бугарија за време на Втората светска војна. За оваа активност издржува казна во затворот Ќустендил. Другата фигура е Панко Брашнаров, кој е поврзан со левицата во македонското движење. Набргу откако двајцата не му се допаднале на Лазар Колишевски, тие испратиле писмо до Централниот комитет на Бугарската комунистичка партија и барале истото да биде проследено до Ј.В.Сталин. Во писмото тие пишуваат за тековниот прогон и репресија врз македонските Бугари во Вардарска Македонија. Очигледно, писмото од Бугарија било препратено до Ј.Б.Тито. Двајцата наскоро биле уапсени, П. Брашнаров е убиен во концентрациониот логор каде што бил испратен, а П. Шатев бил фрлен во затвор, па набргу тешко болен починал на битолската депонија. Во архивите на УДБА може да се види кој бил прогонуван и суден, колку долго бил во логорите, пишува и за стрелањата. Во Македонија дури и комунистите се прогонувани. Речиси секој Бугарин, кој дури и насилно се изјаснувал за Македонец, бил затворан. Се сеќавам на охридскиот комунист Петар Пирузе. Исто така страдаа и семејствата на овие луѓе. И денес стравот е толку голем, бидејќи вистината може да се види од отворањето на архивите во Северна Македонија. Во исто време, Белград не ги отвора своите архиви, кои ги содржат вистинските документи на тајните служби и репресивниот апарат.

Фактор: Дали во последните 30 години имало случај, кога, некој од македонските политичари покажал подготвеност да ги отвори архивите?

Билјарски: Работевме со поранешниот шеф на Архивот на Македонија – Зоран Тодоровски – и објавивме две книги – за револуционерните борби во Тиквешијата и дневникот на Крсте Мисирков. Тој беше меѓу кандидатите за претседател на комисијата за лустрација во Македонија. Започна голема кампања за дискредитација на неговата кандидатура. Во личен разговор, тој ми рече дека ќе биде принуден да се исели од Македонија. Пред 10-15 години ми рече: „Вие немате идеја каква документација има во оваа комисија и колку луѓе сакаат да ги отворат своите досиеја. Или очекуваат некакви пензии или привилегии затоа што биле агенти на УДБА “. Почина пред 4-5 години. Интересно е што оние кои беа заинтересирани за оваа тема, многу брзо го напуштија овој свет. Новинарот Владо Мокров исто така почина многу рано. Брзо замина и поранешната министерка за внатрешни работи Доста Димовска, која беше директор на Македонскиот културен центар во Софија. Отидовме кај неа во Центарот за култура да и однесеме документи за македонското прашање, објавени од нашите архиви, но таа ни рече дека не може да ги стави во библиотеката на центарот и си ги однесе дома. Овој страв постои уште од времето на Љубчо Георгиевски, кога тој беше премиер и беше искрен поддржувач на поголемо приближување меѓу двете земји. Тој и Димовска, тогаш министер за внатрешни работи, не можеа да сторат ништо, иако беа на чело на македонската држава. Таму, и до денес, овој страв постои. Сакам да споделам нешто друго што тука е малку познато. Секоја издавачка куќа и институција во Македонија има т.н. лектори кои го цензурираат напишаното и без нивни корекции не може да се објави ништо. Тие се или Срби или од мешани македонско-српски бракови. Јас сум бил сведок на такво малтретирање на авторите, за што веројатно има некакви прописи.

Фактор: Кога започнува подготовката за србизација на македонските територии?

Билјарски: Српските апетити кон нашите територии започнале во 40-тите години на 19 век, под водство на Илија Гарашанин, кој тогаш бил министер, а подоцна и премиер. Србија во тоа време сметала дека е обединувачка единица на сите словенски територии на Балканскиот полуостров. Овие идеи Гарашанин ги развил во своето познато дело „Начертание“. Но, вистинската македонизација почнува по Српско-бугарската војна кон крајот на 80-тите години на 19 век, во времето кога проф. Стојан Новаковиќ бил дипломатски претставник на тогашното Српско кралство во Цариград. Едни од првите биле Коста Групче и Наум Евро, а подоцна во оваа група се приклучиле и Крсте Мисирков, Диаманди Мишаиков и Димитрија Чуповски. Тогаш никој не им обрнува внимание и не ги сфаќа сериозно нивните обиди. Но, оваа опасност што се надвисна врз македонските Бугари стана реалност по резолуцијата на Коминтерната од 1934 година за македонското прашање и особено од есента 1944 година кога беше создадена посебна македонска држава во рамките на СФРЈ. Денес дефинитивно можеме да кажеме дека македонизмот во Вардарскиот дел победил. Центарот на Скопје изгледа како забавен парк. Ако ги погледнеме спомениците на бугарските херои како Гоце Делчев и Даме Груев, ќе ги видиме како јаваат коњи на скопскиот плоштад, но тие не „виделе“ коњ… Таму ќе видите скулптори покрај Александар Велики и Цар Самоил, но исто така римскиот император Јустинијан, античките Вестали и античкиот брод среде Вардар и какви ли не уште луди творби. Грците донекаде ставија стап во тркалото на локалната антика, но овие споменици на глупоста и вулгарноста сè уште се на своите места.

Фактор: Дали е ова тоа од што се плашат во Северна Македонија, зошто не ги отворат досиејата, за да не се распарчи историјата на нашите западни соседи, дали е можно да има уништени документи?

Билјарски: Не сум сигурен дали досиејата некогаш ќе бидат објавени, затоа што дури и мнозинството во парламентот е антибугарско, и треба да гласа за нивно декласифицирање и отворање. Тие најверојатно ќе бидат уништени. Многу брзо, нашите западни соседи можат да ја „преработат“ вистината, што многу успешно го демонстрираа во последните децении. Не само што е можно, туку е сигурно дека документите биле уништени. Овие документи, кои пристигнаа во Скопје, дојдоа од Белград, а тие никогаш нема да ги отворат своите архиви. Сите информации се цензурирани. Не сум ни сигурен дека архивите на УБДА се наоѓаат целосно во Северна Македонија. Наместо тоа, досиејата во Северна Македонија се вадат за да се „погодат“ незгодните луѓе преку печатот. Меѓу луѓето кои земале бугарски пасоши има и такви кои се наоѓаат на важни места, но сè уште не се директно погодени. Можеби нивните датотеки се достапни и се очекуваат нивните настапи. Покрај тоа, Зоран Заев рече дека најблиските луѓе до Македонците се Србите. Сигурен сум дека архивите во Северна Македонија нема да бидат отворени. Го прочитав писмото на Љубчо Георгиевски. Сосема е разумно, но зошто тој не стори ништо додека беше премиер, а можеби, како што ја нарече, онаа „длабока држава“ го спречи во тоа? Разговарав со Доста Димовска, која исто така ми рече дека ништо не може да стори, а таа беше министер за внатрешни работи. Ако не можат, имајќи можност и желба да ја изнесат вистината на виделина, не гледам кој ќе го стори тоа сега. Јас ви давам пример – добивме документи од досието на Павел Шатев, кое пристигнало од Белград, но бевме предупредени да не ги објавуваме затоа што нема дозвола од Белград. Копии од овие документи се наоѓаат во Централниот архив во Софија во Одделот за странски микрофилмови. Ако има некакви досиеја, тие ќе бидат вадени на делови за да може оние што се креваат да се „скратуваат за една глава“! Досиејата ги држат луѓето во страв. Луѓето можеби умреле, но досијеата можат да се користат против нивните семејства, нешто што е сторено таму повеќе од еднаш. Според мене, најважни се не личните досиеја на агентите на УДБА, бидејќи тие можеби биле уништени одамна, туку документите за антибугарските судења, концентрационите логори, затворите и погубувањата на Бугарите по 1944. Многу малку преживеале од овие затвори и концентрациони логори, вклучително Венко Марковски, Благородна Божинова, Темелко Нешков и Васил Хаџикимов и од кои има напишани сведоштва за пеколот низ кој поминале.