(Фото) Турски документи за Илинденско-Преображенското востание: Отоманската империја се бори со бугарските востаници во Македонија

На 2 август (нов стил) славиме 121 година од избувнувањето на Илинденското востание – најмасовниот вооружен бунт на Бугарите против османлиската власт. 26.000 луѓе, од кои огромното мнозинство се претставници на бугарската етничка група, земале оружје за да се борат за автономија на Македонија и Одринско.

121 година подоцна, темата често се става во политичка употреба од политичари од Бугарија и Северна Македонија. Се создава вештачки спор за националната самосвест на народот кој ги организирал и учествувал во крвавите борби во 1903 година. Меѓутоа историски извори од овој период јасно покажуваат дека Илинденското востание е дело на храбрите Бугари кои ги продолжиле преродбенички идеали на Раковски и Левски.

Османлиските извори не се исклучок, бидејќи од телеграмите на воените команданти јасно се гледа дека османлиската војска се бори против бугарски востаници.

Еве што напишал битолскиот кајмакам Мехмед Шевки во телеграма до Генералниот инспекторат во Битола за настаните во ноќта кога било објавено востанието.

„На 20 овој месец (се однесува на јули – стар стил), околу 11 часот, додека гарнизонот во Смилево (родното село на Дамјан Груев) вршеше прозивка, бугарските востаници, кои веќе се сокриле во куќи во текот на денот, убија еден џандар и 8 редовни војници, а 9 други се ранети.

Таа ноќ во Крушевската нахија бугарското население ја опколило управата на нахијата, телеграфскиот центар и касарната и употребило оружје.

Слична телеграма до Генералниот инспекторат во Битола испратил и кичевскиот кајмакам Џелал.

„На 21 јули (стар стил), во понеделник, голем број бугарски востаници ги нападнаа воените стражари кај селата Теќе, Извор и Слп, населени исклучиво со муслимани. Стражарот возвратил и ги спречил бунтовниците да извршат злосторства“.

Еве ја и телеграмата на охридскиот кајмакам Мехди од 11 август (стар стил) за населението на охридското село Брежани, што било запалено од востаничките чети на 9 август.

„Селото Брежани од нахијата Дебарца е главното упориште на востаниците. Жителите се сите Бугари“, пишува Мехди. „Всушност, во споменатата нахија сите села се бугарски, освен Песочени, кое е муслиманско“, додава кајмакамот.

Прилепскиот кајмакам Али Раза испраќа телеграма до Генералниот инспекторат во Битола, во која известува за битка што се води меѓу бугарски чети и османлиски единици, кај мариовското село Витолишта.

„Од 28 јули (стар стил) до вечерта на 11 август, бугарските востаници го нападнаа анот и касарната во селото Витолишта, кое е центар на Мариовската нахија. Во битка која траела 18 часа, востаниците биле поразени.

На 10 август со помош на селаните од околните села бугарските востаници: месарот Мојсо од Прилеп, Танто од село Бонче, Марко и уште 9 лица, чии имиња не се познати, биле одведени во село Штавица. во планината Ферхад Бејрам, од селанец од село кичевското село Пласница“.

Во својата телеграма од 21 август (стар стил), заменик-главниот министер на Лерин Али го напиша следново:

„Од страна на бугарските востаници бил извршен напад врз муслиманските села: Горно Клештино (31 јули), Спанци (2 август), како и селото Невеска на 3 август. Опожарена е касарната во Невеска и исечени телеграфските жици. Загинаа четворица војници и еден џандар од царската војска“.

Информациите на турската војска и официјални лица се доволно јасни за карактерот на населението во Македонија. Документите со кои БГНЕС ја напиша оваа статија се објавени не во бугарски, туку во македонски зборник: „Турски документи за Илинденското востание“. Тие се издадени од Архивот на Македонија во Скопје во 1993 година по повод 90-годишнината од востанието.

Кога зборуваат историските документи, излишни се какви било коментари и толкувања!

Подготвил: Велислав Илиев, меѓународен уредник во БГНЕС