Браќата Миладинови и Григор Прличев – апостоли на бугарската духовност во Македонија

Георги Пашкулев, по материали на проф. д-р Кирил Топалов/БГНЕС

195 години по раѓањето на Константин Миладинов и Григор Прличев продолжуваат обидите за фалсификување на нивното дело за возобновување на бугарскиот духовен живот во Македонија.

Денеска во 18.30 часот во Македонскиот културно-информативен центар, сместен во срцето на Софија, треба да се одржи предавање на Димитар Пандев, кого организаторите го претставуваат како професор. Темата на предавањето е посветена на 195 години од раѓањето на Григор Прличев и Константин Миладинов, кои се претставени како големи имиња на македонската литература.

Григор Прличев е определен како „вториот Омир со македонско срце“, кој се борел за создавање на некаков општословенски јазик. „Автобиографијата“ на Прличев, пак, е „првото прозно дело од тој вид во македонската литература“.

Од најавеното предавање можеме да дознаеме дека Константин Миладинов е „основоположник на македонската уметничка поезија“. „Иако го стекнал своето образование во Јанина, Атина и Москва, Константин не се откажал од своето македонско изразување – пишувал на струшкиот дијалект дури и кога бил опкружен со други словенски и балкански народи“, тврди Пандев.

Циничните провокации на режимот во Скопје кон Бугарија уште еднаш нè принудуваат да потсетиме на историските и книжевните факти поврзани со делото на браќата Миладинови и Григор Прличев.

Григор Прличев и браќата Димитар и Константин Миладинов се меѓу најсветлите имиња кои одиграле суштинска и клучна улога за духовното будење на Бугарите во Македонија. Нивниот живот е јасно сведоштво за непоколебливиот стремеж на Бугарите во Македонија да го зачуваат својот јазик, вера и народност.

Браќата Миладинови се родени во стариот бугарски град Струга, на брегот на Охридското Езеро, во семејството на Христо и Султана Миладинови. Родната средина, исполнета со народно творештво, во нив разбудила длабоко чувство на припадност кон бугарскиот народ и култура.

Димитар (1810–1862) го стекнал своето образование во Охрид и Јанина, по што се вратил за да стане учител. Во време кога бугарскиот јазик во Македонија бил занемаруван и училиштата биле под силно грчко влијание, Димитар почнал да предава на мајчин јазик. „Зборот му течеше како мед,“ се сеќава неговиот ученик Григор Прличев, „и свет огин гореше во неговите очи.“ Благодарение на него, бугарското образование се проширило во Охрид, Струга, Прилеп, Битола и во десетици други градови.

Со жар и непоколебливост, Димитар Миладинов се спротивставил на грчкото свештенство кое се обидувало да го асимилира бугарското население. Во писмата до Александар Екзарх тој пишува: „Во речиси шест осмини од Македонија населени со еднојазични Бугари, сите учат на грчки и од Грците се нарекуваат Грци.“ И додава со болка: „Но најубавото, најчестното, најарното ни остана – целата блага бугарска крв!“ Димитар бил и пламен општествен деец. Активно учествувал во борбата за бугарска црква, организирал училишта, водел кореспонденција со Раковски и други преродбеници, испраќал дописи до „Цариградски вестник“, во кои го обединувал гласот на Бугарите од Македонија.

Неговиот помлад брат Константин (1832–1862) тргнал по неговите стапки. По студиите во Атина и Москва се посветил на просветното и книжевно дело. Во Русија станал дел од кругот на младите бугарски интелектуалци – Љубен Каравелов, Рајко Жинзифов, Нешо Бончев – и ги објавил своите стихови „Т’га за југ“ и „Во туѓина“, исполнети со копнеж по татковината.

Најзначајниот негов придонес е составувањето, заедно со брат му, на збирката „Български народни песни“ („Бугарски народни песни“, Загреб, 1861) – венецот на преродбенската фолклористика. Во неа се собрани над 600 песни, гатанки, пословици и обичаи од различни бугарски краишта. Во предговорот браќата со возбуда пишуваат: „Народните песни се огледало на животот на народот и показател на степенот на неговиот умствен развиток.“ Изданието, финансирано од хрватскиот бискуп Јосип Штросмаер, е не само научно дело, туку и национален манифест. Со него Миладиновци го зачувале за идните генерации богатството на бугарскиот фолклор и ја докажале духовната сила на бугарскиот народ во Македонија. Како што пишува проф. Кирил Топалов, тоа е „дело со кое браќата Миладинови го поставуваат големото начало на бугарската фолклористика“.

Но судбината на двајцата браќа е трагична. По апсењето на Димитар, и Константин бил фрлен во затвор, каде што починал малку по брат му. Народот ги памети како маченици за верата и бугарштината – „апостоли на бугарската Преродба во Македонија“.

Григор Прличев (1830–1893), роден во Охрид, е еден од најсјајните претставници на истата таа преродбеничка генерација. Ученик на Димитар Миладинов, тој ја впил од својот учител љубовта кон родниот јазик и народ. Првично, како и многумина од неговите современици, следел грчко образование – завршил во Атина и дури освоил награда на Првиот атински поетски конкурс за поемата „Сердарот“, напишана на грчки. Но кога сфатил дека Грците не го прифаќаат како рамноправен, туку како „варварин од Бугарија“, Прличев се откажал од сите почести и се вратил во Охрид за да му служи на својот народ.

Како и Миладиновци, Прличев станал учител и книжевник, кој се борел за образование на бугарски јазик. Во својата автобиографија, напишана веќе на чист бугарски, тој го опишува патот на своето духовно преображение – од „елинизиран млад човек“ до свесен Бугарин. Неговото творештво – поемите како „Војводата“ и особено „Автобиографијата“ – е исполнето со идејата за национално будење и љубов кон татковината. Прличев не само што го следи делото на Миладиновци, туку и го продолжува – како нивен ученик, соработник и сведок. Тој ги нарекува „светли маченици“, а во своето слово ја воскреснува нивната спомен како учители и инспиратори на бугарското слово.

Делото на браќата Миладинови и Григор Прличев ги вбројува меѓу најголемите дејци на бугарската културна и духовна Преродба во Македонија. Со својот живот тие докажуваат дека народ кој го чува својот јазик, песните и културата не може да биде поголтан, а со својата просвета и книжевност тие оставаат бесмртна трага во бугарската историја.